<-Ενότητα 11: Ιασώνιο ακρωτήριο

Ενότητα 13: Πόλη και επαρχία Κερασούντας->

Ενότητα 12: Από τον Μελάνθιο στον Φαρματηνό ποταμό

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Τα 45 χιλιόμετρα ακτογραμμής μεταξύ Κοτυώρων και Κερασούντας είναι περιέργως χωρίς χαρακτηριστικά και ακόμη και σήμερα αποτελούν είδος ουδέτερης ζώνης μεταξύ των πολύ πιο πυκνοκατοικημένων περιοχών Ορντού και Γκίρεσουν. Το δασώδες εσωτερικό, όπου κάποτε κρύβονταν οι τερατώδεις Μοσσύνοικοι, στερείται στοιχείων για κλασικά ή μεσαιωνικά μέρη. Η έκταση οριοθετείται από δύο πλατιά ποτάμια που κατεβαίνουν από τα βουνά για να σπάσουν τη μονοτονία: τον Μελάνθιο (Μελέτ Ιρμάκ)¹ στα δυτικά και τον Φαρματηνό (σχεδόν σίγουρα τον Μπαζάρ ή Παζάρ Σουγιού)² στα ανατολικά. Μέχρι πολύ πρόσφατα έπρεπε να τα διαβαίνουν και επομένως αρχαίοι οικισμοί έπρεπε να αναμένονται κοντά στο στόμιό τους, εκεί όπου έτεμναν την κλασική παράκτια διαδρομή. Μάταια όμως ψάχνει κανείς για συνέχεια οικιστικής εγκατάστασης, παρόμοια με εκείνη δυτικά του Μελανθίου ή ανατολικά του Φαρματηνού. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει η Ισχόπολις, η οποία ίσως αντιπροσωπεύεται από τον λαξευμένο σε βράχο τάφο, που περιγράφεται πιο κάτω, ακριβώς ανατολικά της διάβασης του Φαρματηνού. Αλλά η Ισχόπολις ήταν ερειπωμένη ακόμη και την εποχή του Στράβωνος,³ πράγμα που καθιστά μη πειστική την πρόταση του Τόμασεκ ότι έδωσε το όνομά της στη Σκίφι (και σε παραλλαγές αυτού του ονόματος) των πορτολάνων.⁴ Εκτός από τον ίδιο τον Μελάνθιο (Μελέτ), που είναι όνομα ποταμού, δεν έχει διασωθεί κανένα κλασικό όνομα.

Όποιο κι αν ήταν το κλασικό και βυζαντινό μοτίβο οικιστικής εγκατάστασης, και υποψιάζεται κανείς ότι ήταν αραιό, εντελώς νέα κατάσταση αποκαλύπτεται από τους πορτολάνους από τις αρχές του 14ου αιώνα. Καταγράφουν τέσσερα εντελώς νέα ονόματα κατά μήκος της ακτής, τουλάχιστον ένα από τα οποία (Μπαζάρ, Παζάρ) πρέπει να χρονολογείται από την πρόσφατη διείσδυση των Τουρκμένων μέχρι την ακτή και μόνο δύο από τα οποία (Μπαζάρ και Άγιος Βασίλειος) σώζονται σήμερα.

Από τα δυτικά προς τα ανατολικά, οι τέσσερις νέοι οικισμοί ήσαν οι Σκίφι, Μπαζάρ, Ομίντιε και Άγιος Βασίλειος. Η Σκίφι (Schifi, Sciffi, Scifi, Schiffi και Squify) έχει ξεκάθαρη παραλλαγή στα Sechin, Συκή και Σεκίστι. Λέγεται ἡ Στίβησε ύστερο και όχι αξιόπιστο πορτολάνο.⁵ Βρισκόταν προφανώς στη διάβαση του Μελάνθιου, ίσως στη δυτική πλευρά της εκβολής του ποταμού. Το όνομά της δεν σώζεται. Αρχικά το όνομα ίσως ήταν κάτι σαν Σκυφί, υποδηλώνοντας μέρος σε μικρό κόλπο ή κοίλωμα λόφων. Το γεγονός ότι ακόμη και στην τελευταία της καταγραφή του 17ου αιώνα δεν έχει πρόθεμα «Ι», στηρίζει την υπόθεση ότι είναι ελληνικό και όχι τουρκικό όνομα.⁶

Αντιθέτως το Μπαζάρ (Bazar, Baçar, Baççar, Μπαξάρ ή τό Πουτξάλι),⁷ σχεδόν σίγουρα τουρκικό όνομα, βρισκόταν αναμφίβολα στη διάβαση του Φαρματηνού στις εκβολές του Μπαζάρ Σουγιού, πιθανώς στην τοποθεσία Πιραρίζ (πρώην Μπαζάρ, Παζάρ).

Η Ομίντιε (Omidio, Omidoe, Oemide, Honudia, Doe nudie, Ova dia, Homidia και παραλλαγές), είναι η πιο αινιγματική. Παρά το γεγονός ότι εμφανίζεται ως ἡ Μήδειασε ύστερο πορτολάνο (και ακόμη και ως Νικομήδεια σε άλλον), η πρόταση του Τόμασεκ ότι στην πραγματικότητα είναι ὁ Μηδείας [λιμήν]δεν πρέπει να είναι τίποτε περισσότερο από χαρούμενη έννοια, γιατί το ελληνικό οριστικό άρθρο δεν μπορεί να αναμένεται να είναι τόσο σταθερά συνδεδεμένο με όνομα (ιδιαίτερα σε μπερδεμένο φύλο). Η άποψη του Κρέτσμερ ότι το μέρος ήταν στην πραγματικότητα το Μπόζτεπε του Ορντού είναι εξίσου αδύνατη.⁸ Οι πορτολάνοι περιορίζουν την τοποθεσία στα 14 χιλιόμετρα μεταξύ Μπαζάρ και Αγίου Βασιλείου. Ως εκ τούτου, το σύγχρονο Μπουλαντζάκ (πρώην Ακ Κιόι, που έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την περιοχή) είναι η μόνη και προφανής τοποθεσία για αυτήν. Ο Βαλαβάνης υποστηρίζει, πράγμα απίθανο, ότι το Μπουλαντζάκ ήταν αρχικά Περαντζάκιν, υποκοριστικό του Πέρα,⁹ αν και το Περαντζάκινθα ήταν καλύτερα υποκοριστικό ενός ονόματος όπως η Περάντζα. Αντίθετα, προτείνουμε ότι είναι πιθανό, ότι η Ομίντιε θα μπορούσε να είναι ο κατά τα άλλα άγνωστος οικισμός Ἀμμώδιον στην περιοχή τοῦ Πουτζέα(που, περιέργως, ούτε έχει εντοπιστεί και δεν έχει ξανακουστεί, υποδηλώνοντας περιοχή που χάθηκε στους Τραπεζούντιους σε πολύ πρώιμο στάδιο), που αναφέρεται από τον Λαζαρόπουλο σε σχέση με τα γεγονότα του 1222.¹⁰ Αν αυτό ισχύει, τότε ίσως το Αμμώδιον πήρε το όνομά του από τις αμμώδεις παραλίες αυτής της ακτής, όπως η κυπριακή Αμμόχωστος. Όμως ο Μπράιερ αποσύρει τώρα την πρότασή του ότι το Ομίντιε, αν όχι το Αμμώδιον, μπορεί να έδωσε το όνομά του στους πρώτους Ακ Κογιουνλού Τουρκμένους, που ονομάζονταν Ἀμιτιῶται Τοῦρκοιστον Πανάρετο. ¹¹

Το τέταρτο και πιο ανατολικό νέο όνομα που αναδύεται στους πορτολάνους είναι το ακρωτήριο, οικισμός και κοντινό βουνό του Αγίου Βασιλείου (S. Vasili, Sec. Uassilli, San Uaxilli, Vaxilli, Uassilli, San Vasilli, Uasili, Ἅγιος Βασίληή Ἅγιος Βασίλειος)¹² ξεκάθαρα το σύγχρονο Αϊβασίλ Μπουρουνού και εξίσου ξεκάθαρα ελληνικό όνομα.

Αυτά τα ονόματα ήσαν γνωστά στον Μπορντιέ το 1609, αλλά η περιγραφή του είναι συγκεχυμένη και δεν βοηθάει πολύ. Τοποθετεί το στόμιο του «Μελάντε» κοντά στην Κερασούντα, ονομάζει “Squify” το ακρωτήρο της Κερασούντας και εξηγεί ότι το ακρωτήριο της Τρίπολης ονομαζόταν «Φαρνακία» και το ίδιο το μέρος “Homidia”, αν και, για να προσθέσει στα προβλήματά του, ισχυρίζεται ότι οι ντόπιοι Τούρκοι αποκαλούσαν ακόμη Τράπελους την Τρίπολη στην εποχή του.¹³ Είναι η τελευταία μας αναφορά στο Σκίφι (Squify) και στο Ομίντιε (Homidia). Το γεγονός ότι τοποθετεί λανθασμένα τα ονόματα μπορεί να υπαινίσσεται ότι έφευγαν ήδη από τη χρήση των πληροφοριοδοτών του. Ο Τουρνεφόρ (1701) δεν σημείωσε κανένα μέρος ή όνομα μεταξύ Μελάνθιου και Φαρματηνού, και ο Εβλία (1644) μόνο το «Baihssa Bazari».

ΜΝΗΜΕΙΑ

1. Το 1958 στον Ουίνφιλντ παρουσιάστηκε ένας λαξευμένος σε βράχο και προφανώς κλασικός τάφος ακριβώς ανατολικά του δέλτα του Παζάρ Σουγιού και περίπου 100 μέτρα νότια του παραλιακού δρόμου (φωτ. 51α). Του είπαν ότι μεταλλικά αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα είχαν πουληθεί στην Κωνσταντινούπολη.

2. Δεν έχουμε εξερευνήσει την ενδοχώρα. Ο καλοκαιρινός σταθμός του Ορντού είναι ο Τζάμπασι, 40 χλμ. πάνω από το Τούρνα Σουγιού. Είχε πολλές εκκλησίες, πιθανότατα του 19ου αιώνα, όταν ο τόπος ήταν ακμάζον ελληνικό κέντρο,¹⁴ αλλά μας είπαν ότι καμία δεν σώζεται σήμερα. Κοντά στο Ερίκτσουρου, πλησίον του Γκέρτσε, στην ανατολική όχθη του Τούρνα Σουγιού και περίπου 20 χλμ. από την ακτή, ο Σαλτσής σημειώνει έναν «αρχαιολογικό χώρο» στον χάρτη του και ο βρετανικός χάρτης 1:250.000 του 1901 σημειώνει ένα «Χαλέντ Ογλού Καλέσι» στην ίδια περίπου θέση.

3. Το Ντίκμεν Τεπέ είναι εντυπωσιακό κωνικό βουνό, ύψους περίπου 519 μ. και 3 χλμ. στην ενδοχώρα, το οποίο έχει θέα στην Κερασούντα (που βρίσκεται υπό γωνία 88° από την ανατολική κορυφή του) 10 περίπου χλμ. μακριά. Έχει φυσικά προκαλέσει σχόλια. Η ταύτιση των Κεγχρινών με τον Ντίκμεν Τεπέ, που προτείνουν οι Παυλίδης και Κίπερτ, συζητείται αλλού.¹⁵ Ο Παυλίδης προτείνει ότι υπήρχε μοναστήρι του Αγίου Βασιλείου πάνω του, τουλάχιστον κατά τη μεταγενέστερη Τουρκοκρατία.¹⁶ Ο Ουίνφιλντ ενημερώθηκε αξιόπιστα από ντόπιο κάτοικο ότι υπήρχε κάστρο εκεί, οπότε ο Μπράιερ το ανέβηκε το 1971, βρίσκοντας ελάχιστα κάτω από τα παχιά χαμόκλαδά του. Η ανατολική από τις δύο κορυφές είναι ψηλότερη. Εδώ υπάρχουν πιθανά ίχνη παρατηρητήριου από ξερολιθιά –σίγουρα όχι κάστρου– ένα πηγάδι απροσδιόριστης ηλικίας, τώρα εκφυλισμένο σε λιμνούλα, υπολείμματα συγκριτικά σύγχρονων επιχρισμένων κτιρίων και ένα διπλό θολωτό κεφαλάρι ή μικρή στέρνα (φωτ. 51β). Η τοιχοποιία της τελευταίας είναι από κονίαμα και ακανόνιστες πέτρες, εκτός από τους θόλους, όπου οι πέτρες είναι διατεταγμένες σαν εργασία με τούβλα. Είναι δύσκολο να διακινδυνεύσουμε χρονολογία για αυτήν. Είναι πιθανώς μεσαιωνική, αλλά είναι πιο πιθανό να συνδεόταν με το υποτιθέμενο μεταγενέστερο μοναστήρι του Αγίου Βασιλείου.

4. Κάτω από το Ντίκμεν Τεπέ βρίσκονται το Αϊβασίλ Μπουρουνού και το Μπατλάμα (Τσιτλάκκαλε). Στις αρχές αυτού του αιώνα υπήρχαν ερείπια παρεκκλησίου του Αγίου Βασιλείου στο Αϊβασίλ,¹⁷ από τα οποία δεν σώζεται κανένα ίχνος. Στο Μπατλάμα υπήρχε εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και (λίγο στα δυτικά του) παρεκκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου.¹⁸ Τα ερείπια ενός από αυτά ή μικρού οχυρού σημειώθηκαν από τον Ουίνφιλντ σε απομονωμένο βράχο, περίπου 10 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και λίγα μέτρα στο εσωτερικό, πριν καταστραφούν με την κατασκευή του νέου παραλιακού δρόμου.

5. Το 1957 αναφέρθηκε στον Ουίνφιλντ ένα κάστρο στο Σίχλι Κογιού, στον καζά Μπουλαντζάκ, στον δήμο (ναχιγιέ) Πιραρίζ, από το οποίο λέγεται ότι μεταφέρθηκαν «γλυπτά» στην Κωνσταντινούπολη. Δεν έχουμε επισκεφτεί τον τόπο.

<-Ενότητα 11: Ιασώνιο ακρωτήριο

Ενότητα 13: Πόλη και επαρχία Κερασούντας->