Σημειώσεις Ενότητας 27

[←1]: Brosset, Histoire, I, 521. W.E.D. Allen, A History of the Georgian People (Λονδίνο, 1932), 120, 122. L. Sanders, Kaukasien (Μόναχο, 1942), 189-93. Dubois de Montpereux (1833), III, 82-129.

[←2]: Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 77.

[←3]: Allen, Georgian People, 250-56.

[←4]: Talbot Rice, Haghia Sophia, 156-60 και εικ. 121-23. N. Tolmachevskaia, Dekorativnoe nasledie drevnegruzinsoi freski (Τμπιλίσι, 1939), 63, εικ. 49 (δωρητής του 14ου αιώνα από το Σάπαρ). Tsarevitch Wakhoucht, μετάφρ. μ. Brosset, στο Description geographique de la Georgie (Αγία Πετρούπολη, 1842), 417. Dubois de Montpereux (1833), III, 101-8. Bakradze (1878), 11-12, 286-335, 337.

[←5]: Χαλκοκονδύλης, εκδ. Βόννης, 467, 495. Bryer, BK, 17-18 (1964), 183 και σημείωση 32.

[←6]: Iorga, N&E, III, 254. Bryer, BK, 17-18 (1964), 183.

[←7]: Heyd, Commerce, II, 380 και σημείωση 2.

[←8]: Brosset, Histoire, I, 521. II, 252. K’art’lis-Cxovreba, Chronique georgienne (Παρίσι, 1831), 6, 7. Dubois de Montpereux (1833), 96 σημ. 2. Allen, Georgian People, 137, 145, 148. Υπάρχει μια φωτογραφία του τότε Γκουριέλι στο Joseph Baye, En lméréthie (Παρίσι, 1902), 43. Ένας πιο πρόσφατος ηγεμόνας Γκουριέλι παντρεύτηκε την Έλενα Ρουμπινστάιν, της εταιρείας καλλυντικών, και έδωσε το όνομά του σε μια ανδρική λοσιόν μετά το ξύρισμα.

[←9]: Αρριανός, 3. Περίπλους Ανωνύμου, 40. Miller, IR, στήλη 650. Πτολεμαίος, 5.6.6. Πλίνιος, 6.4. Προκόπιος, Περί πολέμων, 8.2.11-14. Fallmerayer, Trapezunt, 305 (η Γωνία είναι καινή παρεμβολή). Brosset, Additions, 103.

[←10]: Josephus, Jewish War, 2.16.4.

[←11]: Βλέπε σελ. 325.

[←12]: Βλέπε σελ. 347.

[←13]: Επιμ. Gy. Moravcsik, μετάφρ. R.J.H. Jenkins, νέα, αναθ. εκδ., DOT, I (Ουάσιγκτον, ΠΚ, 1967), 220.

[←14]: Κεδρηνός, εκδ. Βόννης, 503. Honigmann, Ostgrenze, 166 σημ. 7. Brosset, Histoire, I, 61 σημ. 3, 320. DAI, κείμενο, 186-89, και σχολιασμός, 156. Brosset, Huitième Rapport, 114. A.S. Uvarova, “Khristianskie Pamiatniki,” Materiali po arkheologii Kavkaza, 4 (1894), 8-10. P. Peeters, “Histoires monastiques georgiennes”, AnalBoll, 36-37 (1971-19), 116, 113. Allen, Georgian People, 89.

[←15]: Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 76, 78. Thomas, Periplus, 269. Kretschmer, Portolane, 647. Gökbilgin, BTTK, 26 (1962), 327. Wakhoucht, Geographie, 418-19. Lebeau, Bas Empire, XX, 503 σημ. 1. Bzhshkean (1819), 148, μεταφρ. Andreasyan, 65. Chardin (1673), 198. Evliya (1644), II, 50, 190-96. Koch (1855), 97-98.

[←16]: Αρριανός, 9. Πλίνιος, 6.6.12. Πανάρετος, 77. Kretschmer, Portolane, 647. Thomas, Periplus, 268. Bratianu, Genois, 17, 196, 227, 258. Sanders, Kaukasien, 134, 146. Bzhshkean (1819), 100. Brant (1835), 193. Wagner (1844), ΙΙ, 261. Koch (1855), 88-95. Bryce (1876), 362. Balard, Sambuceto, αριθ. 438, βλ. επίσης αριθ. 715 και 721 όπου ο Balard μπερδεύει αδικαιολόγητα το «Faxium» (Φάσις, Πότι) με το Βαθύς.

[←17]: DAI, Σχολιασμός, 156.

[←18]: Bryer, ΑΠ, 24 (1961), 118.

[←19]: DAI, κείμενο, 182-83, 188-89. Papadopoulos-Kerameus, επιμ., FHIT, 118.

[←20]: Papadopoulos-Kerameus, επιμ., FHIT, επιμ., 38, 71. Ν. Oikonomides, Les listes de préséance byzantines des IXe et Xe siècles (Παρίσι, 1972), 260 σημ. 18, 269, 362. Tου ίδιου, “L’organisation de la frontiere orientale de Byzance aux Xe-XIe siècles et le Taktikon de l’Escorial,” Actes du XlVe Congres International des Etudes Bvzantines (Βουκουρέστι, 1974), I, 294. Wakhoucht, Geographie, 110-11.

[←21]: Parthey, Notitiae, 2 109, 7 75, 10 120. Gelzer, Texte, 536, 571, 609.

[←22]: Βλέπε σελ. 127 πιο κάτω.

[←23]

M&M, A&D, II, 542: Περὶ δὲ τοῦ Ἀλανίας θαυμάζομεν, πῶς ἐνόμισεν ἡ βασιλεία σου, ὅτι εἰς τὰ πέντε σώμια οὐχ ἡττήθημεν, εὶς δὲ τὰ ὀκτὼ ἡττηθησόμεθα. ὑπέλαβες δὲ τοῦτο ἀγνοῶν ἡμᾶς καὶ τὸν ἡμέτερον σκοπόν, οἵ πτωχοὶ μὲν ὁμολογοῦμεν, ὡς καὶ ἐσμὲν καὶ ἑσόμεθα, ὅσον δὲ ἀπὸ τοιούτου πόρου οὐ μόνον ὀκτώ, ἀλλ’ οὐδὲ ἄν ὀκτακισχίλια ἦσαν, ἐμέλλομεν αὐτῶν ἅψασθαι, ἀλλ’ ὁμοίως ἄν ἀπεστρεφόμεθα ταῦτα ὡς ὄφεις καὶ σκορπίους.

²³^α Vailhé, DHGE, στο λήμμα “Alania”. M&M, A&D, I, 76, 77, 255, 258-60, 356-63, 476-78. II, 154-55, 483-84, 541-43. Parthey, Notitiae, 2 63, 10 63, 11 72, 12 72. Η υπογραφή του 1285 βρίσκεται στο V. Laurent, “Les signatures du second synode des Blachernes (été 1285),” ΕΟ, 26 (1927), 147 (αρ. 34). Bryer, ΑΠ, 27 (1965), 24-25.

[←24]: M. Kursanskis (στον οποίο είμαστε ευγνώμονες για τη συζήτηση) σε μελλοντικό τεύχος του REB. Parthey, Notitiae, 231 και σημ. Gelzer, Texte, 595, 599, 602. Dolger, Kaiserregesten, I, Von 565-1025 (Μόναχο και Βερολίνο, 1924), 58. Αλλάζοντας τη χρονολογία της από το 1351/52, ο Gelzer θέλησε να χρονολογήσει τη Notitia στο 1298/99. Ο Ευάγγελος Χρυσός (στον οποίο είμαστε ευγνώμονες για συζήτηση), Ἡ προαγωγὴ τῆς Ἐπισκοπῆς Ἰωαννίνων σε Μητρόπολη, Δωδώνη, 5 (1976), 346-48, επιθυμεί να μεταφέρει μέρος της, τουλάχιστον, στη βασιλεία του Ανδρόνικου Γ’ (1328-41). Το τέρμα του σχολίου μας θα ήταν το 1347, αλλά εμφανίζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο, το Παρισινό gr. 1389 του 16ου αιώνα.

[←25]: Βλέπε σελ. 72.

[←26]: Papadopoulos-Kerameus, επιμ., FHIT, 117. Θεόδωρος επίσκοπος Αλανίας, Sermo epistolaris, PG, 140, στήλες 384-414, ιδιαίτερα 392-93, 404, 409. Παχυμέρης, εκδ. Βόννης, I, 520. Μαρία Νυσταζοπούλου. Ὁ «Ἀλανικός» τοῦ ἐπισκόπου Ἀλανίας Θεοδώρου καὶ ἡ εἰς τὸν πατριαρχικὸν θρόνον ἀνάρρησις Γερμανοῦ τοῦ Β’, EEBS, 33 (1964), 270-78. Της ίδιας, Ἡ ἐν Ταυρικῇ Χερσονήσῳ πόλις Σουγδαία ἀπὸ IΓ’ μέχρι τοῦ ΙΕ’ αἰῶνος (Αθήνα, 1965), 25, 71, 153. και Α. Bryer, “The Latins in the Euxine”, XV Congrés International d‘Etudes Byzantines, Reports et Co–Rapports (Αθήνα, 1976), 9-12, 16. Είναι αξιοπερίεργο ότι οι Μεγάλοι Κομνηνοί δεν αναβίωσαν τις αξιώσεις της παλιάς Λαζικής Εκκλησίας, πολύ πιο κατάλληλες για την Τραπεζούντα (που παρέμενε ακόμη Έξαρχος Πάσης Λαζίας), ως μέρος της αυτοκρατορικής εκκλησιαστικής Realpolitik τους. Οι κύριες όμως υπαγόμενες επισκοπές βρίσκονταν στη Γκουρία: η Φάσις (Ριόνι). Η Ροδόπολη (το «κάστρο του ρόδου», η Βαρντιστζίχε που καταστράφηκε από τους Πέρσες το 549-62. Η έδρα αναβίωσε άσχετα στη Ματζούκα τον 19ο αιώνα). Η Πέτρα (το ιλιγγιώδες Τσιχετζίρι, τόσο διάσημο τον 6ο αιώνα, αλλά που γεωγραφικά και χρονολογικά δεν έχει, λυπούμαστε, θέση σε αυτή τη Μελέτη). Και η Ζιγάνα (Ανάκλεια, για την οποία βλ. σελ. 326). Parthey, Notitiae, Ι, 34. 3, 476. 4, 34. 6, 34. 7, 34, 234. 8, 34, 512. 9, 423. 10, 582. 13, 433. Nil, 286. Gelzer, Texte, 534, 542, 557, 570. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 172, 173. Λιβαδηνός, επιμ. Λαμψίδης, 67-68, 189-90, 228.

[←27]: L. Petit, “Acts synodale du Patriarche Nicephore II sur les privileges du metropolitain de Trebizonde (1 Janvier 1260),” Bulletin de I’lnstitut Archeologique Russe a Constantinople, 8 (1902-3), 163-71. Μ&Μ, Α&D, Ι, 199-201. Νικηφόρος Γρηγοράς, εκδ. Βόννης, I, 548-51.

[←28]: Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 75. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 206-7.

[←29]: Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 75-76. Ο μητροπολίτης Αλανίας παρέμεινε στην Τραπεζούντα το 1447. Βλέπε Bryer, REB, 34 (1976), 134.

[←30]: Η Ελεούσα θα βρισκόταν στα χέρια των Γενουατών την περίοδο 1316-49. Θα ήταν επομένως διαθέσιμη, χωρίς παρέμβαση ορθόδοξου εκκλησιαστικού ιδιοκτήτη, να προσφερθεί στον μητροπολίτη Αλανίας και Σωτηριούπολης Λαυρέντιο αμέσως μόλις εκείνος ανέλαβε αυτόν τον τίτλο το 1347. Για την εκκλησία, βλέπε Τραπεζούντα, αριθ. 121. Όταν είχε γραφεί αυτή η ενότητα, η τεκμηρίωση του 14ου αιώνα για την Εκκλησία της Αλανίας-Σωτηριούπολης έχει αναδημοσιευτεί και σχολιαστεί στο J. Darrouzés, Les regestes des actes du patriarcat de Constantinople, I, Les actes des patriarches. (v) Les regestes de 1310 a 1376 (Παρίσι, 1977), αριθ. 2082, 2083, 2214, 2225, 2263, 2264, 2270, 2287, 2308 και 2369 (ιδιαίτερα), 2379, 2383, 2392, 2393, 2499, 2502.

[←31]: Σελ. 335.

[←32]: Janin, EMGCB, 275 και σημείωση 3.

[←33]: Brosset, Histoire, Ι, 668-69. Allen, Georgian People, 124-26. Woods, Aqquyunlu, 48, 100-1, 104, 151. Kursanksis, ΒΚ, 34 (1976), 115-17. Inalcik, Speculum, 35 (1960), 425. Hammer, Geschichte. II, 174-75, και εδώ, σελ. 64.

[←34]: F. Uspenskij, “Starinnaia kriepost’ na ust’ie Chorokha,” Bulletin de l’Académie impériale des sciences, VI Ser., XI (Πέτρογκραντ, Φεβρουάριος 1917). 163-69. V.A. Lekvinadze, “Materials po istorii i archhitekture Apsarskoi kreposti”, VizVrem, 20 (1961). 225-42, με επτά σχέδια και πέντε φωτογραφίες.

[←35]: Το κάστρο, που εντοπίστηκε και εισήχθη στην παρούσα μελέτη από τον Anthony Bryer το 1979, αναφέρεται ως «γεωργιανό» στο Ç.O. Efendioğlu, Artvin Vilayeti hakkinda Genel Bilgi (χωρίς ένδειξη τόπου, 1927), 60. Είμαστε ευγνώμονες στον Haşim Karpuz, του Μουσείου της Τραπεζούντας, για αυτή η αναφορά.