Σημειώσεις Ενότητας 22

[←1]

Βλ. Evliya (1644), II, 243.

[←2]

Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 329.

[←3]

Tournefort (1701), II, 185.

[←4]

A. Toynbee, Constantine Porphyrogenitus and his world (Λονδίνο, 1973), 225, 396, και σημ.

[←5]

Ηρόδοτος, 2.104, 3.94. Ξενοφών, Κύρου Ανάβασις, 4.8.9.

[←6]

Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.18, 12.3.28.

[←7]

Bryer, BK, 21-22 (1966), 174-95.

[←8]

Bryer, BK, 23-24 (1967), 129-36.

[←9]

C. Burney και D.M. Lang, The Peoples of the Hills. Ancient Ararat and the Caucasus (Λονδίνο, 1974), 129.

[←10]

I. Dujcev, To Eparchikon Biblion (Λονδίνο, 1970), 42, 170, 250. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 78.

[←11]

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De Thematibus, επιμ. Pertusi, 73. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 73-74, 76-77. R. Janin, DHGE, στο λήμμα “Chaldia.”

[←12]

Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.19.

[←13]

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, DAI, 218. Oikonomides, Listes, 54-55 και σημ. 33. Toynbee, Constantine Porphyrogenitus.

[←14]

Σκοπετέας, ΑΠ, 20 (1955), 150-240. Bryer, “Gabrades”.

[←15]

Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 33-51.

[←16]

Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 12-14, 32.

[←17]

Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 82.

[←18]

Bryer, Isaac, and Winfield, ΑΠ, 32 (1972-73), 151 και σημείωση 1.

[←19]

Κανδηλάπτης, ΠΦ, 13 (1937), 19.

[←20]

Κανδηλάπτης, ΧΠ, 3 (1946), 505. Bryer, Isaac and Winfield. ΑΠ, 32 (1972-73), 227-32.

[←21]

Woods, Aqquyunlu, 142, 276 και σημείωση 12.

[←22]

Stratikebas στο κείμενο.

^22α Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 613-14. Bryer, Isaac, and Winfield, ΑΠ, 32 (1972-73), 167-68, 219-27.

[←23]

Βλ. σελ. 197.

[←24]

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De Thematibus, επιμ. Pertusi, 137-38.

[←25]

E.W. Brooks, “Byzantines and Arabs in the Time of the Early Abbasids”, EHR, 15 (1900), 740.

[←26]

Πτολεμαίος, Γεωγραφία, επιμ. Müller, 925. J. Markwart, “Die Enstehung der Armenischen Bistümer”, OC, 27 (2) (1932), 161, 197-209.

[←27]

Honigmann, Ostgrenze, 53. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De Thematibus, επιμ. Pertusi, 139.

[←28]

P. Lemerle, “Thomas le Slave”, TM, 1 (1965), 286 και σημείωση 119. I. Sevcenko, “Hagiography of the Iconoclast Period”, στο Ιconoclasm, επιμ. A. Bryer and Judith Herrin (Μπέρμιγχαμ, 1977), 121 και σημείωση 59.

[←29]

L. Brehier, “Les Populations rurales au IX me siècle d’après l’hagiographie byzantine”, Byzantion, 1 (1924), 187.

[←30]

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De cerimoniis aulae byzantinae, επιμ. I.I. Reiske, εκδ. Βόννης, I, 696-97.

[←31]

Papadopoulos-Kerameus επιμ., FHIT, 96, 123. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 66, 78.

[←32]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 64.

[←33]

Clavijo (1404), 117. Eπιμ. Estrada, 80.

[←34]

Κανδηλάπτης, ΠΦ, 11 (1937), 12. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 81. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 74.

[←35]

Parthey, Notitiae, 110, 209, 251. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 165.

[←36]

R. Janin, DHGE, στο λήμμα “Aradase”.

[←37]

Clavijo (1404), 117. Eπιμ. Estrada, 80. Ο «συνηθισμένος» δρόμος για τους περιηγητές θα ήταν μέσω των Ποντικών Πυλών.

[←38]

Βλέπε σελ. 308.

[←39]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 74.

[←40]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 77.

[←41]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 78.

[←42]

Clavijo (1404), 118, επιμ. Estrada, 80-81.

[←43]

Papadopoulos-Kerameus επιμ., FHIT, 118. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 73, 74, 76, 77. Χαλκοκονδύλης, εκδ. Βόννης, 494.

[←44]

Clavijo (1404), 118-19, επιμ. Estrada, 81.

[←45]

Clavijo (1404), 120, επιμ. Estrada, 82.

[←46]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 70.

[←47]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 71.

[←48]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 73.

[←49]

Miller, IR, στήλη 681. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 70. Προκόπιος, Περί κτισμάτων, 3.6.26.

[←50]

Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.19. Polo (1294), I, 46 και 49 σημ. 3. Battutah (1332), II, 293. S. Vryonis, Jr., “The question of the Byzantine Mines”, Speculum, 37 (1962), 8-9.

[←51]

Βλέπε σελ. 26, και Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 324-49.

[←52]

Βλέπε σελ. 139.

[←53]

Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 324-49.

[←54]

Janin, EMGCB, 253: “L’espoir de trouver dans cette région des monuments anciens paraît illusoire“.

[←55]

Parthey, Notitiae, 120, 217, 259. Στο Μέτσελ’ της Χαλδίας, όπου υπήρχε ερειπωμένη εκκλησία, ο Κανδηλάπτης τοποθετεί την πρώην έδρα του επισκόπου Αχαΐας και Κελκέτ (Κελκίτ), για την οποία δεν γνωρίζουμε τίποτε: ΧΠ, 21-22 (1946), 506.

[←56]

Bryer, REB, 34 (1976), 132-33. Parthey, Notitiae, 140, 297.

[←57]

R. Janin, DHGE, στο λήμμα “Chaldia”.

[←58]

Βλ. σελ. 328.

[←59]

Μυρίδης, ΑΠ 7 (1937), 28. Γεδεών, ΠΠ, 689. Κανδηλάπτης, ΠΦ, 17-18 (1937), 254. Dawkins, Byzantion, 8 (1933), 262. Ballance, Bryer, and Winfield, ΑΠ, 28 (1966), 295-305 και εικ. 35 και 36, οι οποίες θα πρέπει να συγκριθούν με την εικ. 230 εδώ.

[←60]

Notitia dignitatum, επιμ. Seeck, 85. Προκόπιος, Περί πολέμων, 2.29.19. Μπέης, ΑΠ 14 (1949), 127, 134. Κανδηλάπτης, ΠΦ, 14 (1937), 62. 15 (1937), 144. ΧΠ, 19-20 (1946), 463. Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 309-10. Blau (1860), 378.

[←61]

Το κάστρο δεν αναφέρεται στην πιο εξαντλητική ιστορία της περιοχής: Παρχαρίδης, Κρώμνη. Βλέπε Κανδηλάπτης, ΧΠ, 19-20 (1946), 463. Bryer and Winfield, ΑΠ, 28 (1966), 266-73. 30 (1970), 310-12. Το κάστρο της Κρώμνης είναι μόλις ορατό στην επάνω αριστερή γωνία της πανοραμικής άποψης της Κρώμνης στον Παπαμιχαλόπουλο (1902), 141.

[←62]

Ιoannides, Historia, 247. Miller, Trébizonde, 110. Κανδηλάπτης, ΧΠ, 15-16 (1945), 365.

[←63]

Θεοφύλακτος, ΑΠ, 13 (1948), 208-9. Bryer, Isaac, and Winfield, ΑΠ, 32 (1972-73), 186-88, φωτ. 153, 154 και σχήμα 36γ.

[←64]

A.A. Παπαδόπουλος, Ὁ Πόντος διὰ τῶν αἰώνων, ΑΠ, 1 (1928), 34. Κανδηλάπτης, ΑΠ, 24 (1961), 151, 154, 157. Παπαδόπουλος, ΑΠ, 8 (1938), 51, 54. Σ.Γ. Κλαδάς, Ἡ ἐν Χαλδίᾳ τοῦ Πόντου ἱερὰ μονὴ Παναγία Γουμερᾶ (Αθήναι, 1972). Janin, EMGCB, 271 σημ. 11. Bryer, Isaac, and Winfield, ΑΠ, 32 (1972-73), 178, 190, 195-204, φωτ. 160-65, σχήμα 36ε.

[←65]

Κανδηλάπτης, ΠΦ, 3 (1936), 14. 17-18 (1937), 254.

[←66]

D.V. Thompson, The Materials of Medieval Painting (Λονδίνο, 1956), 130-35, 153, 154.

[←67]

Clavijo (1404), 118, 120.

[←68]

Κανδηλάπτης, ΠΦ, 15 (1937), 144.

[←69]

Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 12-14, 31. Κανδηλάπτης, ΠΦ, 16 (1937), 207.

[←70]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 71. Ο χάρτης του Βρετανικού Στρατού του 1901 διατηρεί την ανάγνωση Σολόχαινα.

[←71]

Ιoannides, Historia, 251. Bryer, Isaac, and Winfield, ΑΠ, 32 (1972-73), 142 και σημείωση 3.

[←72]

N.A. Μπέης, Σύνταγμα ἐπιγραφικῶν μνημείων Μετεώρων, Byzantis, 1 (1909), 580, αριθ. 33. D.Μ. Nicol, Meteora. The rock monastries of Thessaly (Λονδίνο, 1975), 158-59. Βλέπε C. Mango and E.J.W. Hawkins, “The Hermitage of St. Neophytos and Its Wall Paintings”, DOP, 20 (1966), 163 και σημείωση 135. Είμαστε ευγνώμονες στον καθηγητή Ihor Sevcenko για τη συζήτηση.

[←73]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 70. Ιωαννίδης, Ιστορία, 247-48.

[←74]

Ιωαννίδης, Ιστορία, 251. Bryer, Isaac, and Winfield, ΑΠ, 32 (1972-73), 158-76, εικ. 144-47, σχήμα 35.

[←75]

Κανδηλάπτης, ΠΦ, 9-10 (1936), 10.

[←76]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 73.

[←77]

Strecker (1855), 348. Briot (1867), 464.

[←78]

Βλέπε σελ. 50.

[←79]

Προκόπιος, Περί κτισμάτων, 3.6.24-26.

[←80]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 24. Κανδηλάπτης, ΧΠ, 15-16 (1945), 365 και σελ. 313.

[←81]

Βλέπε σελ. 306, 314 και 159.

[←82]

Ιωαννίδης, Ιστορία, 251. Κανδηλάπτης, ΧΠ, 19-20 (1946), 464. Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 312-24, εικ. 97-103, σχήμα 23. Το μέρος ανέφερε για πρώτη φορά, αλλά δεν επισκέφθηκε, ο Talbot Rice, Byzantion, 5 (1929-30), 77: «Μια εκκλησία που χρησιμοποιείται τώρα ως τζαμί λέγεται ότι υπάρχει στην Κάπα Κιλίσσα. Φαίνεται να είναι το πιο απομακρυσμένο σημείο στο οποίο έφτασε ο ελληνικός χριστιανισμός προς νότια κατεύθυνση».

[←83]

Tarhan, Χάρτης.

[←84]

Layard (1848), 7-8 και γκραβούρα. Tozer (1879), 427-29. Lynch (1893/98), II, 233 και φωτογραφία. Bachmann (1911), 49-53 και εικ. 41-43. J. Strzygowski, Die Baukunst der Armenier und Europa (Βιέννη, 1918), I, 250 και εικ. 280. II, 461-62, 490-92 και εικ. 499 και 520-22. Winfield and Wainwright, AnatSt, 12 (1962), 137-38. H. Hübschmann, Die altarmenischen Ortsnamen (Λειψία, 1897), 431, το οποίο έχει ένα “Lerin vank“. Και İ. Miroğlu, XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı (Ισταμπούλ, 1975), passim.

[←85]

G. Dumezil, “Notes sur le parler d’un Arménien musulman de Hemşin,” MAcBelg, Cl. des Lettres, 77 (4) (Βρυξέλλες, 1964), 22. Η ποντιακή ελληνική λέξη είναι «παρχάριν» βλέπε Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 63, 72, 76, 77.

[←86]

Laurent, CS, V, 495 (για περίληψη επιχειρημάτων για τη χρονολόγηση του πρώτου Μητροπολίτη Τραπεζούντος. Μια χρονολογία περί το 787 υποστηρίχθηκε από τον τελευταίο μητροπολίτη της, τον Χρύσανθο, ΑΠ, 4-5 [1933], 153). Γεώργιος Κύπρου, επιμ. Gelzer, αριθ. 1641-48. Gelzer, Texte, 575-76, 640, 646. Parthey, Notitiae, στο λήμμα. Το Bees, Byzantion, 1 (1924), 117-19, 129-30, είναι πολύ χρήσιμο, αλλά η χρονολογία και οι τοπογραφικές εικασίες του πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή: βλ. J. Markwart, Sudarmenien und die Tigrisquellen nach griechischen und arabischen Geographen (Βιέννη. 1930), 470 κ.ε. Honigmann, Ostgrenze, 54, 191 κ.ε., και χάρτης του 1050 περίπου.

[←87]

Πράξη Βαζελώνος 53 του 1256. Bryer, REB, 34 (1976), 133.

[←88]

Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 164, γραμμή 383.

[←89]

Τριανταφυλλίδης, Φυγάδες, 140-41.

[←90]

MS Soumela 27, στο εσώφυλλο Νομοκανόνoς του Μανουήλ Μαλαξού, γραμμένου το 1734, τώρα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άγκυρας. Ο Κυριακίδης, Σουμελά, 133 σημ. 1, δημοσιεύει μια διαφορετική εκδοχή αυτού του καταλόγου στο MS 27, την οποία ακολούθησαν και άλλοι. Papadopoulos-Kerameus, VizVrem, 19 (1965), 282-322. Μπέης, ΑΠ, 9 (1939), 193-248. P. Moraux, “Manuscrits de Trébizonde au Musée Archeologique d’Ankara,” Scriptorium, 19 (1965), 269-73. Μπέης, Byzantion, 1 (1924), 120. O Χρύσανθος, AΠ, 4-5 (1933), 158. Ο κατάλογος του Κυριακίδη, στον οποίο δίνει την ημερομηνία του κύριου μέρους του ΜS 1734, γράφει: ἐπισκοπαὶ τῆς μητροπόλεως Τραπεζοῦντος πῶς ὠνομάζοντο τὸ πρῶτον: ὁ Χαλαίου τὸ νῦν λεγόμενον Κελκέτι∙ ὁ Βυζάνων, Τερτζέν∙ ὁ Χανδίαρξ, Ἐρζευγκιάν∙ ὁ Σακάβου, Τζηνήπες∙ ὁ Φασιανῆς, Πεπεήνη∙ ὁ Πάϊπερ, Μπαϊπούρτ∙ ὁ Λερίου, Γκένασης. Ο κατάλογος που είδα εγώ στο MS 27 το 1969 δεν έχει ημερομηνία 1734, αλλά Κυριακή, 6 Μαρτίου 1737, και είναι σημαντικά διαφορετικός στις λεπτομέρειες: ἐπίσκοποι τῆς μητροπόλεως Τραπεζοῦντος πῶς ὀνομάζοντο τὸ πρῶτον: ὁ Χαλάιου, τὸ νῦν λεγόμενον Κελκέτ. Ὁ Βυζάνων, τὸ νῦν λεγόμενον Τερτζέν. Ὁ Χανδιάρζ, τὸ νῦν λεγόμενον Ἐρζηνκέν. Ὁ Σακάβου, τὸ νῦν λεγόμενον Τζηνηπή. Ὁ Φασανῆς, τὸ νῦν λεγόμενον Πασένη. Ὁ Πάϊπερ, τὸ νῦν λεγόμενον Μπαϊπούρτ. Ὁ Λερίου, τὸ νῦν λεγόμενον Γκούαση. Πρέπει να υποτεθεί ότι ο Κυριακίδης είτε είχε άλλον κατάλογο είτε δεν αντέγραψε πολύ προσεκτικά αυτόν του 1737. Εν πάση περιπτώσει, αυτοί οι κατάλογοι του 17ου και του 18ου αιώνα ανήκουν σε παράδοση που μοιράζονται εκείνοι του 9ου και του 10ου αιώνα.

[←91]

Papadopoulos-Kerameus, ΙΒ, Ι, 213.

[←92]

Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 313. Η μια ήταν αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό.

[←93]

Τριανταφυλλίδης, Ποντικά, 98-99. Ιωαννίδης, Ιστορία, 251. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 162. Βλέπε επίσης Smith and Dwight (1830), II, 309. Τριανταφυλλίδης, Φυγάδες, 55.

[←94]

Τριανταφυλλίδης, Φυγάδες, 129.

[←95]

Ιωαννίδης, Ιστορία, 251. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 162, 697-98. Κανδηλάπτης, ΧΠ, 19-20 (1946), 464. Τριανταφυλλίδης, Ποντικά, 99. Miller, Trébizonde, 114.

[←96]

Ιωαννίδης, Ιστορία, 139-40. Ανατύπωση στο Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 613-14. Βλ. Βλέπε S. Runciman, The Great Church in Captivity (Κέμπριτζ, 1968), 362 και σημ., 375 και σημ., 405. F.W. Hasluck, Christianity and Islam under the Sultans, II (Οξφόρδη, 1929), 471 και σημείωση 4.

[←97]

Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 718. και PRO, FO 524/10, προξενική επιστολή 46 του 1857.

[←98]

Βλ. D. Winfield, “Some early medieval figure sculpture from Northeast Turkey”, JWarb, 31 (1968), 44 και εικ. 8.

[←99]

Winfield and Wainwright, AnatSt, 12 (1962), 143.

[←100]

Ι. Sevcenko, “Inscription commemoring Sisinnios, ‘curator’ of Tzurulon (AD. 813),” Byzantion, 35 (1965), 564-74.

[←101]

Βλέπε σελ. 209.

[←102]

Strzygowski, Die Baukunst der Armenier und Europa, Ι, 147, 180, 190, σχήματα 167, 213, 226. Krautheimer, Architecture, 231, εικ. 94b. E. Utidjian, Armenian Architecture (Παρίσι, 1968), εικ. 29 (Οντζούν, 5ος και 7ος αι.), 56, 94, 100. Βλέπε J. Baltrušaitis, Études sur l’art médiéval en Géorgie et en Arménie (Παρίσι, 1929), 70-74, 117, εικ. 101, 103, 105-6, 117. Και J. Strzygowski, Kleinasien, ein Neuland der Kunstgeschichte (Λειψία, 1903), 105, 111, 122, 139, σχήματα 73, 79. 92, 105.

[←103]

W.M. Ramsay and G.L. Bell, The Thousand and One Churches (Λονδίνο, 1909), passim. Krautheimer, Architecture, 120-24, σχήματα 49-51.

[←104]

Markwart, Sudarmenien, 51, 462, 498, 546. Honigmann, Ostgrenze, 192-99.

[←105]

Η παλαιότερη αναφορά σε θεματική οργάνωση στη Χαλδία ίσως υπάρχει στον Βίο του Αγίου Γεωργίου, επισκόπου Άμαστρης (καθαγιάστηκε περί το 790, πέθ. 802-7 ή περί το 825), πιθανότατα από τον Ιγνάτιο Διάκονο (πέθανε αμέσως μετά το 845), όπου ο επίσκοπος παρενέβη στην αυλή του στρατηγού της Τραπεζούντας. Βλέπε I. Sevcenko, “Hagiography of the Iconoclast period,” στο Iconoclasm, επιμ. A. Bryer και J. Herrin (Μπέρμιγχαμ, 1977), σελ. 121 σημ. 59, παραθέτοντας μια ακόμη αδημοσίευτη γνώμη του C. Mango, ότι μια χρονολογία περί το 825 για τον θάνατο του Γεωργίου της Άμαστρης είναι προτιμότερη από τη συνηθέστερη του 802-7. Ένα πιο ακριβές terminus ante για τον διαχωρισμό της Χαλδίας από το θέμα Αρμενιακών μπορεί όμως να προκύψει στην αναφορά ενός ducatum Chaldeae στην επιστολή του Μιχαήλ Β’ προς τον Λουδοβίκο Πίο της 10ης Απριλίου 824: βλ. P. Lemerle, “Thomas le Slave,” ΤΜ, 1 (1965), 255-56, 286 και σημ. 119. Στη συνέχεια εμφανίζεται σε όλους τους καταλόγους: το Τακτικόν Ουσπένσκι (842-43), η πραγματεία του Φιλοθέου (899), το Τακτικόν Μπεσενέβιτς (934-44), και το Τακτικόν Οικονομίδη (971-75): Βλέπε Oikonomides, Listes, 49, 53, 55, 101, 105, 139, 247, 263, 265 και Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De Thematibus, επιμ. Pertusi, 73, 137-39. Για συζήτηση της προέλευσης του θέματος, βλέπε 301 πιο πάνω.

[←106]

Οι χρονολογίες, ανά αιώνα, είναι από σφραγίδες στις συλλογές ή δημοσιεύτηκαν από τους: Zacos and Veglery, Dumbarton Oaks, Laurent, Schlumberger, Konstantopoulos, Barber Institute, Likhachev, Chabiaras και Ebersolt. Ως εκ τούτου, ήταν αδύνατο να επιβληθεί κοινό σύστημα χρονολόγησης, εκτός από τις σφραγίδες που υπάρχουν τώρα στο D.O., οι οποίες αποτελούν 24 από το δείγμα των 41 που χρησιμοποιούνται εδώ. Ο Bryer εξέτασε τις σφραγίδες D.O. το 1970 και είναι πολύ υπόχρεος στον Δρα John Nesbitt, που έλεγξε τις αναγνώσεις του και τις χρονολογίες που πρόσφερε το 1979. Οι χρονολογίες του Nesbitt προτιμώνται στον πίνακα στις λίγες περιπτώσεις όπου διαφέρουν από εκείνες του Zacos και του Laurent (στον αδημοσίευτο κατάλογο) για την ίδια σφραγίδα, αλλά παραλλαγές αναφέρονται στις σημειώσεις. Η πρακτική του Nesbitt να μην χρονολογεί καμία σφραγίδα με μεγαλύτερη ακρίβεια από έναν αιώνα έχει ακολουθηθεί. Δεν υπάρχει διαφωνία ως προς τις σφραγίδες του 8ου και 9ου αιώνα στο δείγμα.

[←107]

D.O. Shaw 61, αδημοσίευτη. Ο αδημοσίευτος κατάλογος του Laurent τη χρονολογεί τον 8ο-9ο αιώνα. Ο Nesbitt προτιμά τον 9ο-10ο αιώνα. Ασαφές αν είναι παρόμοια με το παράδειγμα στο Schlumberger, Sigillographie, σελ. 290-91, αριθ. 5. Εν πάση περιπτώσει, διακριτή από τη σφραγίδα που ακολουθεί.

[←108]

G. Zacos and A. Veglery, Byzantine Lead Seals, I (Βασιλεία, 1972), ii, σελ. 1182, αριθ. 2137Α.

[←109]

Συνεχιστές Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, 181.

[←110]

Ο δολοφόνος του Μιχαήλ Γ’, που αργότερα σταυρώθηκε για συνωμοσία εναντίον του Βασιλείου. Ίδρυσε μαζί με τον πατέρα του μοναστήρια στη Σούρμαινα και στα Χερίανα. Βλέπε επιμ. Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 57, 97. R. Guilland, “Contribution a la prosopographie de l’empire Byzantin: Les Patrices,” BZ, 63 (1970), 303. A. Vogt, Basil Ier, empereur de Byzance (867-886), el la civilization Byzantine a la fin du IXe siècle (Παρίσι, 1908). Και Janin, EMGCB, 266, 270, 295. Το Τακτικόν Ουσπένσκι επιβεβαιώνει τον τίτλο του πατρίκιου για αυτή την περίοδο, αλλά ο περαιτέρω τίτλος του ανθυπάτου, που απέδωσε ο Φιλόθεος στον στρατηγό της Χαλδίας, δεν είναι γνωστός στην πράξη μέχρι τη σφραγίδα του Γεωργίου Δροσερίου. (βλ. στο αριθ. 11).

[←111]

Επιγραφή στην Αγία Άννα Τραπεζούντας, στο Millet, BCH, 19 (1895), 434. Διορθώθηκε στο Millet and Talbot Rice, Painting, 23 σημ. 1.

[←112]

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, DAI, Ι, 206.

[←113]

Με τον Αδριανό τον Χαλδή και τον Τατζάκη, κατέλαβε τη Μπαϊμπούρτ και συνελήφθη το 923 για συνωμοσία για την ανατροπή του Ρωμανού Λεκαπηνού. Συνεχιστές Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, 404. George Continuatus, εκδ. Βόννης, 896-97. S. Vryonis, “The Will of a Provincial Magnate, Eustathius Boilas (1059),” DOP, 11 (1957), 273. S. Runciman, The Emperor Romanus Lecapenus and his Reign. A Study of Tenth-Century Byzantium (Λονδίνο, 1929), 70-71, 135.

[←114]

Αδελφός του Ιωάννη Κούρκουα και παππούς του Ιωάννη Α’ Τζιμισκή. Αντικατέστησε τον Μπόϊλα και απόλαυσε δύο θητείες. Βλέπε σημείωση 11 πιο πάνω. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, DAI, I, 208, 213. II, 174, 176-77 και Oikonomides, Listes, 247.

[←115]

D.O. Shaw 60, αδημοσίευτη. Ο Laurent, αδημοσίευτος κατάλογος, τη χρονολογεί στον 8ο-9ο αιώνα. Αναλυτικά κοντά σε δεύτερη σφραγίδα, D.O. 58.106.5178, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt γράφει: «Πιθανώς πιο ασφαλές να χρονολογηθούν και οι δύο στον 10ο αιώνα».

[←116]

Schlumberger, Sigillographie, σελ. 290, αριθ. 4.

[←117]

D.O. 55.1.1412. Και άλλη σφραγίδα του 1ου αιώνα διαφορετικής μήτρας στο DO 58.106.2115. Και οι δύο αδημοσίευτες.

[←118]

N.P. Likhachev, Istoricheskoe znachenie italo–grecheskoi ikonoposiizobrazheniia Bogonateri (Αγία Πετρούπολη, 1911), Παράρτημα 20 και πλ. vi, αριθ. 14. Για σφραγίδες άλλων προσώπων που ονομάζονταν Γεώργιος Δρόσος ή Δροσέριος, βλέπε G. Schlumberger, “Sceaux Byzantins inedits”, REG, 2 (1889), σελ. 257, αριθ. 25. Ν.B. Χαβιαράς, Ἀνέκδοτα μολυβδόβουλλα, ΔΕΝΑ, 12 (1909-10), πίν. 149, αριθ. 1 (βρέθηκε στη Ρόδο), και ο πιθανώς ταυτόσημος Γεώργιος Δρόσος ή Δροσέριος, δυσανθύπατος και κριτής επί του ιπποδρόμου, που αναγράφονται στο υπ’ αριθ. 11.

[←119]

D.Ο. 55.1.2937, αδημοσίευτη.

[←120]

Το ducatum Chaldeae του 824 (βλ. σημείωση 1 πιο πάνω) μάλλον αναφέρεται σε στρατηγό και όχι σε δούκα, αλλά το Τακτικόν Ουσπένσκι καταγράφει και στρατηγό και δούκα Χαλδίας κατά το 842/43. Το αξίωμα δεν επιβίωσε στη Χαλδία στους καταλόγους του 10ου αιώνα, αλλά αναβίωσε ως νέα μορφή στρατιωτικού αξιώματος, που αρχικά ήταν γνωστό ότι κατείχε ο Βάρδας Φωκάς από τη Χαλδία. Βλέπε Oikonomides, Listes, 49, 53, 344, 354 και, για την επιβίωση και την αναβίωση του αξιώματος, Helene Glykatzi-Ahrweiler, Recherches sur l’Administration de l’empire Bvzantin aux IXe–XIe siècles (Αθήνα, 1960), 53, 54.

[←121]

Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 1735, αριθ. 3088Α. Τέλη 8ου αιώνα. Ο Nesbitt συμφωνεί με χρονολογία του 8ου αιώνα.

[←122]

Ν. Μ. Κωνσταντόπουλος, Βυζαντιακὰ μολυβδόβουλλα ἐν τῷ Ἐθνικῷ Νομισματικῷ Μουσείῳ, ΔΕΝΑ, 9 (1906), σελ. 75, αριθ 158α.

[←123]

Zacos and Veglery, Seals, I, iιi, σελ. 1793, αριθ. 3226Α. Ο Nesbitt συμφωνεί με χρονολογία του 9ου αιώνα.

[←124]

Επιμ. Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 57. Oikonomides, Listes, 349, σύγχρονος, ή ταυτόσημος, με τον πατρίκιο Ιωάννη Χάλδιο.

[←125]

Λέων Διάκονος, εκδ. Βόννης, 96. Κεδρηνός (Σκυλίτζης), εκδ. Βόννης, ΙΙ, 379, 426, 430-31. Ανιψιός του Νικηφόρου Β΄, πιθανότατα σκότωσε τον Κωνσταντίνο Γαβρά το 979. Βλέπε Ahrweiler, Recherches, 59. Oikonomides, Listes, 263, 344.

[←126]

Schlumberger, Sigillographie, σελ. 289, αριθ. 1. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De Thematibus, επιμ. Pertusi, 138. Ahrweiler, Recherches, 54. Η χρονολόγηση αυτής της σφραγίδας, η οποία δεν απεικονίστηκε, φαίνεται να είναι του Pertusi, μετά την υπόθεση του Schlumberger ότι η τούρμα Χαλδίας προηγήθηκε του θέματος.

[←127]

Το Τακτικόν Ουσπένσκι απαριθμεί ἐξ-άρχοντες Χαλδίας και Κρήτης. Οι ἄρχοντες υπήρχαν δίπλα-δίπλα με τους στρατηγούς, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως η Χερσών και η Κρήτη. Η Χαλδία εμπίπτει σε αυτήν την κατηγορία, οπότε συμφωνώ με τον Bury και τον Ferluga ότι πιθανότατα είχε ἄρχοντες, ενάντια στο επιχείρημα του Οικονομίδη ότι οι ἐξ-άρχοντες του 842/43 αποτελούν πρώην κυβερνήτες του θέματος γενικά. Βλέπε J.B. Bury, The Imperial Administrative System in the 9^th century (Λονδίνο, 1911), 13. J. Ferluga, “Nizhe vojno- administrativene jedinice tematskog urechenja,” ZVI, 2 (1953), 87. Ahrweiler, Recherches, 54. Oikonomides, Listes, 55 και σημ. 33.

[←128]

D.O. 55.1.673 = Zacos and Veglery, Seals, I, iιι, σελ. 982, αριθ. 1713. Ο Nesbitt συμφωνεί με τη χρονολογία του Zacos.

[←129]

D.O. 55.1.1968, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία.

[←130]

Κωνσταντόπουλος, ΔΕΝΑ, 5 (1902), πίν. 219, αριθ. 157.

[←131]

Κωνσταντόπουλος, ΔΕΝΑ, 5 (1902), πίν. 220, αριθ. 158. Δεν είναι πανομοιότυπο με το προηγούμενο παράδειγμα. Αν είναι του ίδιου προσώπου, πρέπει να αναθεωρηθεί η χρονολόγηση του Κωνσταντόπουλου.

[←132]

D.O. 55.1.1351, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία.

[←133]

Schlumberger, Sigillographie, σελ. 290, αριθ. 6. Βλέπε Ahrweiler, Recherches, 43.

[←134]

D.O. 55.1.2934, αδημοσίευτη. Βλέπε Sigillographie, σελ. 290, αριθ. 3. Ο Nesbitt προσφέρει τον 11ο αιώνα και ο Schlumberger τον 11ο-12ο αιώνα. Η σύγκριση με άλλα μέλη αυτής της οικογένειας, των οποίων οι σφραγίδες Χαλδίας αναφέρονται πιο κάτω, δείχνει ότι το όνομα πρέπει πιθανώς να διαβαστεί ως Αρεοβανδηνός. Φαίνεται ότι είναι οι ίδιοι με την οικογένεια Αρβανδηνών ή Αραβαντινών, ίσως αρχικά ντόπιων του Αραβεντάν, για τις άλλες σφραγίδες των οποίων, βλέπε Schlumberger, Sigillographie, 619-20, και V. Laurent, “Les bulles metriques dans la sigillographie Byzantine,” Ἑλληνικά, 4 (1931), σελ. 207, αριθ. 29 και σελ. 345, αριθ. 179. Το μόνο μέλος της οικογένειας που φαίνεται να μαρτυρείται σε λογοτεχνικές πηγές είναι ο Ιωάννης Αρβαντηνός, που περιγράφεται ως πανσέβαστος, σεβαστός και συγγενής μέσω γάμου με τον Ιωάννη Κομνηνό σε πρόωρη ίσως νεκρολογία της μονής Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, το 1136, και είναι θέμα ενός επιγράμματος του Νικολάου Καλλικλή. Βλέπε Νικήτας Χωνιάτης, “Thesaurus orthodoxae fidei”, PG, 140, στήλη 253b. P. Gautier, “L’obituaire du typikon du Pantocrator”, REB, 27 (1969), 241.

[←135]

A. Bryer, “A molybdobull of the imperial protospatharios Constantine, krites of the theme of Chaldia”, ΑΠ, 27 (1965), 244-46 και εικόνα. Η σφραγίδα βρίσκεται τώρα στο Barber Institute of Fine Arts, University of Birmingham.

[←136]

D.O. 55.1.3152, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία.

[←137]

D.O. 55.1.2521, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία. Πρβλ. Ahrweiler, Recherches, 85.

[←138]

D.O. 55.1.2933, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία.

[←139]

Likhachev, op. cit. Παράρτημα, σελ. 30 και εικ. viii, αριθ. 22.

[←140]

D.O. Shaw 57, δημοσιεύτηκε στο V. Laurent, “Les bulles metriques dans la sigillographie Byzantine,” Ἑλληνικά, 7 (1934), σελ. 286, αριθ. 625. Βλέπε Ahrweiler, Recherches, 70 σημ. 5. Ο Laurent τη δημοσίευσε αρχικά ως 11ου ή 12ου αιώνα, αλλά τη χρονολόγησε 10ου-11ου αιώνα στον αδημοσίευτο κατάλογό του.

[←141]

D.O. 55.1.961 = Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 1129, αριθ. 2016 (ως τέλη 8ου ή αρχές 9ου αιώνα).

[←142]

D.O. 58.106.4577 = Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 1064, αριθ. 1880.

[←143]

Zacos and Veglery, Seals, I, iii, σελ. 1769, αριθ. 3168.

[←144]

D.O. 58.106.3235 και 55.1.1253 = Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 1367-68, αριθ. 2527 (πέντε εκδοχές).

[←145]

D.O. 55.1.1093 = Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 1233, αριθ. 2235 (ως τέλη 9ου αιώνα).

[←146]

D.O. 55.1.1003, 55.1.1006, και ίσως 55.1.1509 = Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 1172, αριθ. 2113 (τέσσερα δείγματα με δύο παραλλαγές, ως τέλη 9ου ή αρχές 10ου αιώνα).

[←147]

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, DAI, I, 196. ΙΙ, 166. Η περιουσία του στα Ψωμάθια της Κωνσταντινούπολης κατασχέθηκε από το στέμμα, ίσως μετά την εξέγερση του 923.

[←148]

D.Ο. 55.1.2186, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία.

[←149]

G. Schlumberger, “Sceaux Byzantins inedits (sixieme serie),” Revue Numismatique, 20 (1916), σσ. 37-38, ΑΠ, 310. Βρέθηκε στο Χαλέπι. Πρβλ. Antoniadis-Bibicou, Douanes, σελ. 234, αριθ. 104.

[←150]

Κωνσταντόπουλος, ΔΕΝΑ, 5 (1902), πίν. 219, αριθ. 156, ίσως παραλλαγή ή ταυτόσημο με το Schlumberger, Sigillographie, σελ. 290-91, αριθ. 5. Βλέπε Bibicou, Douanes, σελ. 234, αριθ. 105.

[←151]

V. Laurent, “Sceaux Byzantins inedits”, BZ, 30 (1933), 356-57. Βλέπε Bibicou, Douanes, σελ. 236, αριθ. 129.

[←152]

J. Ebersolt, Sceaux Bvzantins du Musée de Constantinople (Παρίσι, 1914), σελ. 26, αριθ. 339 (340). Βλέπε Bibicou, Douanes, σελ. 237, αριθ. 138.

[←153]

Ebersolt, Sceaux, σελ. 26, αριθ. 338 (303). Βλέπε Bibicou, Douanes, σελ. 237, αριθ. 137.

[←154]

D.O. 55.1.516 = Zacos and Veglery, Seals, I, ii, σελ. 899, αριθ. 1521. Βλέπε Ahrweiler, Recherches, σελ. 37, σημείωση 11.

[←155]

Schlumberger, Sigillographie, σελ. 289-90, αριθ. 2.

[←156]

D.O. Shaw 57, αδημοσίευτη. Ο Bryer διάβασε «Ηλίας» 1970. Ο Nesbitt βρήκε το όνομα δυσανάγνωστο το 1979. Η χρονολογία όπως στον αδημοσίευτο κατάλογο του Laurent.

[←157]

D.O. 55.1.2066, αδημοσίευτη. Ο Nesbitt προσφέρει χρονολογία.

[←158]

D.O. Shaw 59, αδημοσίευτη. χρονολογία όπως στον αδημοσίευτο κατάλογο του Laurent.

[←159]

G. Schlumberger, “Sceaux byzantins inedites (3e serie),” REG, 7 (1894), σελ. 321-22, αριθ. 105.

[←160]

D.O. 55.1.516, αδημοσίευτη.