Σημειώσεις Ενότητας 11

[←1]: Miller, IR, σχήμα 211.

[←2]: Kinneir (1813), 321-24.

[←3]: Hamilton (1836), Ι, 263-65. Άλλοι επισκέπτες ήσαν: Beauchamp (Relation, 1796), II, 133. Rottiers (1820), 241. Stuart (1850), 520. Texier, Asie Mineure, 619. Οι Joanne and Isambert (1861), 520, μάλλον ακολουθούν προηγούμενες αναφορές, αντί να αποτελούν ανεξάρτητες παρατηρήσεις. Η πιο αινιγματική αναφορά είναι η πιο πρόσφατη: Williams (1966), 297: «Πίσω από το ακρωτήριο [δηλαδή το Τσαμ Μπουρουνού], λίγο πριν το Περσέμπε, με φόντο τεράστια βουνά, έφτασα σε μεγάλη εκκλησία σε χαμηλό ακρωτήρι με δέντρα και ένα σπίτι πίσω του και τρεις κολώνες σε μικρό πλάτωμα ψηλότερα. Δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο στα βιβλία οδηγών, ίσως επειδή είναι απροσπέλαστο οδικώς». Ο συγγραφέας είδε την τοποθεσία από τη θάλασσα και φαίνεται ότι περιγράφει το Ιασώνιο ακρωτήριο, αλλά το έχει τοποθετήσει λάθος. Είναι προσβάσιμο οδικώς.

[←4]: Θ. Ν. Παστιάδης, Περιφέρεια Κοτυώρων, ΠΦ, 1 (9-10) (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1936), 2-4.

[←5]: Σαλτσής, Κοτύωρα, 11-12.

[←6]: Αρριανός, 24. Περίπλους Ανωνύμου, 34.

[←7]: Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.17-19. Πρβλ. A. Diller, The Tradition of the Minor Greek Geographers (American Philological Association, Μονογραφία 14) (τόπος; 1952), 160. Ο Πτολεμαίος, Γεωγραφία, επιμ. Müller, I, 867, τοποθετεί τη Φαρνάκια μεταξύ Κερασούντας και Τραπεζούντας, αλλά, όπως επισημαίνει ο Müller, η αφήγηση του Πτολεμαίου είναι ελαττωματική εδώ. Ο Στράβων αναφέρει επίσης ότι η πόλη ήταν τειχισμένη, ότι βρικόταν κοντά στη Σιδηνή (δηλαδή στο Πολεμώνιον) και στη Χαλυβία, ότι εξορυσσόταν εκεί σίδερο στην εποχή του και ασήμι στο παρελθόν, και ότι οι παλαμήδες πιάνονται πρώτα εκεί (δηλαδή σε αυτό το σημείο της πορείας τους γύρω από τον Εύξεινο ήσαν αρκετά μεγάλες για να τις ψαρεύουν).

[←8]: Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 87. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 72. Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.17. Tomaschek, Kleinasien, 80. Delatte, Portulans, I, 238. II, 33. Πτολεμαίος, επιμ. Müller, I, 867. Evliya (1644), II, 40.

[←9]: Ο ναός της Ιασωνίας Αθηνάς, η Ιασωνία οδός και η Ιασωνία κρήνη: Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά, 1.960, 1.988, 1.1148.

[←10]: Ξενοφών, Κύρου Ανάβασις, 6.2.1 και σχόλιο του C.L. Brownson στην έκδοση Loeb (Λονδίνο, 1932), 196-97.

[←11]: Σκύλαξ, 88.

[←12]: Kinneir (1813), 323.

[←13]: Hamilton (1836), I, 269. Delatte, Portulans, II, 32.

[←14]: Bzhshkean (1819), 58. μεταφρ. Andreasyan, 36.

[←15]: Lebeau, Bas Empire, XX, 494 σημ. Black Sea Pilot, 402.

[←16]: «Τη γιορτή των Φώτων»: Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 72.

[←17]: Bzhshkean (1819), 58. μεταφρ. Andreasyan, 36. Τριανταφυλλίδης, Φυγάδες, 45. Ιωαννίδης, Ιστορία, 207. Hamilton (1836), Ι, 269: «Μού έδειξαν μεγάλο κτίριο, το οποίο οι ναυτικοί ονόμαζαν μοναστίρ, αλλά ήταν προφανώς το ερείπιο ελληνικής εκκλησίας, στην οποία φαινόταν ότι είχαν προσαρτηθεί κάποτε μερικά μικρά παρακείμενα κτίρια».

[←18]: Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1971), 237-42, με σχέδιο. Η χρονολογία ήταν χαραγμένη σε πέτρα, η οποία είχε φύγει πια το 1970. Κατανοούμε ότι οι τουρκικές εφημερίδες ανέφεραν βανδαλισμούς στην τοποθεσία τον Ιούνιο του 1977.

[←19]: Αρριανός, 23.

[←20]: Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά, 2.378, 2.1009.

[←21]: Περίπλους Ανωνύμου, 32.

[←22]: Delatte, Portulans, Ι, 238. II, 33.

[←23]: Hamilton (1836), I, 269. Black Sea Pilot, 403: «Το Vona limani προσφέρει το καλύτερο αγκυροβόλιο σε αυτήν την ακτή. Αν και είναι εκτεθειμένο σε ανέμους από το βορρά και τα ανατολικά-νοτιοανατολικά, λέγεται ότι τέτοιοι άνεμοι σπάνια πνέουν στην ακτή. Βίαιες όμως καταιγίδες μπορεί να σημειωθούν κατά τη διάρκεια ανέμων στα ανοιχτά, και από αυτές πρέπει κανείς να προστατεύεται. Πολυάριθμα ιστιοφόρα, που δεν μπορούν να ανελκυστούν στις διάφορες παραλίες, ξεχειμωνιάζουν σε αυτόν τον κόλπο».

[←24]: Vryonis, Decline, 161 σημ. 169.

[←25]: Η εκδοχή στην 1η έκδοση του ActaSS Iunii, V, 190 (26 Ιουνίου), που αναφέρεται στο Tomaschek, Kleinasien, 80. Όμως, η 3η έκδοση δίνει διαφορετική διατύπωση και την εναλλακτική εκδοχή (Βονοστός) του ονόματος: ActaSS Iunii, VII, 168. Βλέπε 163: urbs… ignota geographis. Βλέπε επίσης Vasiliev, Goths, 89-96. και, για άλλη ποντιακή σύνδεση με την Εκκλησία της Γοτθίας, τη Σινωπίτικη επιγραφή στη σελ. 75.

[←26]: Αρριανός, 23. Περίπλους Ανωνύμου, 32. Miller, IR, στήλη 647. Rottiers (1820), 241.

[←27]: Idrisi, επιμ. Nedkov, 96-97, και σημείωση 302 στη σελ. 147. Clavijo (1404), 109. Kretschmer, Portolane, 648-49. Delatte, Portulans, I, 238. II, 33. Ακολουθώντας λαθεμένα τον Le Strange, στο Clavijo (1404), 350 (σημ. 5 σελ. 109), ο Bryer ταύτισε τη Λεώνα με το Πολεμώνιον στο ΑΠ, 24 (1961), 104.

[←28]: Evliya (1644), II, 40.

[←29]: Όπως Κύτωρος: Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.17. Ο Cuinet, Turquie d’Asie, Ι, 84, αναφέρει τούβλο με επιγραφή και μεγάλο «βυζαντινό» οχυρό στον λόφο πίσω από το Ορντού, αλλά είναι αδύνατο να επαληθευτεί η μεσαιωνική συνέχεια του οικισμού, επειδή η τοποθεσία βρίσκεται πια σε στρατιωτικά χέρια.

[←30]: Σαλτσής, Κοτύωρα, 8. Bzhshkean (1819), μετάφρ. Andreasyan, 37. Hamilton (1836), I, 267.

[←31]: Π.χ., Παστιάδης, ΠΦ, 1 (7-8) (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1936), 7. Και στη σύγχρονη τουρκική παράδοση.

[←32]: Kinneir (1813), 323-24. Σαλτσής, Κοτύωρα, 14. Joanne and Isambert (1861), 520. Τοπική παράδοση που αναφέρθηκε στον Winfield.

[←33]: Οικονομίδης, Πόντος, 36-37. Παπαμιχαλόπουλος (1902), 283-92. Bryer and Winfield, ΑΠ, 30 (1970), 236-37. Το Ψωμίαδειον έχει πια καταστραφεί, αλλά η διπλανή εκκλησία της Υπαπαντής σώζεται ως φυλακή.

[←34]: Clavijo (1404), 109. Βλέπε Texier, Asie Mineure, 619.

[←35]: Tomaschek, Kleinasien, 80. Delatte, Portulans, Ι, 238. II, 33. Bryer, ΑΠ, 24 (1961), 105.

[←36]: Clavijo (1404), 109. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 72. Στην περιοχή υπήρχαν ήδη εχθρικοί Τούρκοι το 1357, γιατί δεκατέσσερις από αυτούς σκοτώθηκαν από τον τότε Μεγάλο Κομνηνό: βλ. Bryer, DOP, 29 (1975), 130.

[←37]: Evliya (1644), II, 40.

[←38]: Κατονομάζονται ως ελληνικά χωριά στο Σαλτσής, Κοτύωρα, 31-32 και χάρτης. Υπήρχαν 320 ελληνικές οικογένειες στο ίδιο το ακρωτήριο. Όμως ο χωρικός που πήγε τον Winfield στο Κιλισεγιάνι δήλωσε ότι οι μόνοι Έλληνες στην περιοχή τα τελευταία χρόνια ήσαν οι μοναχοί του Ιασώνιου ακρωτηρίου. Το ότι υπήρχε μοναστήρι στο Ιασώνιο ακρωτήριο είναι βέβαιο, αλλά ήταν ήδη ερειπωμένο το 1836, και η εκκλησία του 1868 δεν είναι μοναστηριακή.

[←39]: Joanne and Isambert (1861), 520.

[←40]: Βλέπε φωτ. 73.

[←41]: Υπάρχουν λαξευμένα πατητήρια λαδιού και κρασιού κάτω από τα Κόραλλα (βλ. φωτ. 87α), και στο Κιλίσε Μπουρουνού, κοντά στην Τρίπολη (που απεικονίζονται στο Ballance, Bryer, and Winfield, ΑΠ, 28 [1966], 255 και πινακίδα 12). Τα ποντιακά ελαιοτριβεία συζητούνται, και επτά πέτρινα σταθμά εικονογραφούνται, στο Anderson, SP, I, 14-16.

[←42]: Hell (1846), 1.370: “les debris d’une eglise grecque, dont la forme est rectangulaire avec trois absides, vers la pointe extreme du cap.”

[←43]: Για άλλα παραδείγματα τοιχοποιίας με ταινίες, βλέπε σελ. 73 σημείωση 39, 79, 110.

[←44]: Μια άλλη τοποθεσία στην ακτή ανατολικά της Τιρέμπολου ονομάζεται Κισεγιάνι, που μπορεί επίσης να είναι Κιλισεγιάνι. Οι Winfield and Wainwright, AnatSt, 12 (1962), 153, υποδηλώνουν ότι μπορεί να αντιπροσωπεύει μοναστήρι της «Αγ. Άννας ή της Παρθένου». Όμως είναι πιο πιθανό να ήταν Άγιος Ιωάννης. Βλ. το «Αγιάνα» του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος. Οι Παστιάδης και Σαλτσής δεν αναγνωρίζουν την Ιασώνια τοποθεσία.

[←45]: Clavijo (1404), 109. Αναμφίβολα βρισκόταν στη θέση του κάστρου που αναφέρεται στο Βοών στο Περίπλους Ανωνύμου, 32.

[←46]: Evliya (1644), II, 40. Βλέπε Τριανταφυλλίδης, Ποντικά, 139.

[←47]: Πρβλ. Hamilton (1836), Ι, 267.

[←48]: Παπαμιχαλόπουλος (1902), 285.