Σημειώσεις Ενότητας 2

[←1]

Σκύλαξ, 89, 102. Περίπλους Ανωνύμου, 21-23. Αρριανός, 21. Kretschmer, Portolane, 648. Delatte, Portulans, Ι, 238-39. II, 30.

[←2]

Ξενοφών, Κύρου Ανάβασις, 6.1.15. Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.10. Σκύλαξ, 89. Αρριανός, 20-21. Περίπλους Ανωνύμου, 40. Tomaschek, Kleinasien, 78. Miller, IR, στήλη 643. Kretschmer, Portolane, 648. Delatte, Portulans, I, 239.

[←3]

Tomaschek, Kleinasien, 78. Bzhshkean (1819), 41-45, μετάφρ. Andreasyan, 30. Διάγραμμα Βρετανικού Ναυαρχείου 2237, ένθετο σχέδιο. Βλέπε επίσης εικόνα III.

[←4]

Black Sea Pilot, 398. Itinéraire de l’Orient (1861), 519.

[←5]

Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.11, μεταφρ. (διασκευή) H.L. Jones, Loeb (Λονδίνο, 1928), τόμ. V, σελ. 389.

[←6]

Al Umari (1342-49), 190 (προφανώς η μόνη μετάφραση του ποντιακού τμήματος του έργου αυτού του Μαροκινού γεωγράφου, που εδώ προέρχεται από φήμες). Μεταξύ των πιο χρήσιμων περιγραφών γνήσιων περιηγητών που δεν αναφέρονται διαφορετικά πιο κάτω, βλέπε Clavijo (1404), 107. Tafur (1438), 130. Tournefort (1701), II, 153-60 και το χαρακτικό (άποψη από ανατολικά) απέναντι από σελ. 153. Evliya (1644), II, 38. Beauchamp (1796), 145-54. Lechevalier (1800), 377-81. Teule (1842), I, 433-36. Και Hell (1846), II, 345-52. IV, 238-40.

[←7]

Ibn Battutah (1332), ΙΙ, 465-68.

[←8]

Miller, IR, στήλες 643-44, 670-71. Bekir Başoğlu, Boyabat ve Çevresi Tarihi (Άγκυρα, 1972), 21. Ο σημερινός δρόμος Boyabat-Sinop είναι πρόσφατη κατασκευή και δεν μπορεί να ακολουθήσει τις γραμμές του αρχαίου.

[←9]

Robinson, AJPh, 27 (1906), 139. Leaf, JHS, 37 (1916), 1-10.

[←10]

Hamilton (1836), I, 313. J.A. Munro, “Roads in Pontus, Royal and Roman”, JHS, 21 (1901), 53-55.

[←11]

Ο χάρτης που επισυνάπτεται στο Magie, Roman Rule, II, εμφανίζει καλύτερα την αυτοκρατορία της Σινώπης.

[←12]

Robinson, AJPh, 27 (1906), 140-44 (εξαιρουμένων των καταλόγων σιδηρών και ζώων, για τα οποία δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία ότι η Σινώπη ήταν ο πραγματικός εξαγωγέας). Leaf, JHS, 26 (1916), 1-15 (ιδιαίτερα για τη μίλτο. Πρβλ. Mary P. Merrifield, Original Treatises on the Arts of Painting [Λονδίνο, 1849, ανατύπωση Νέα Υόρκη, 1967], I, 246). Στράβων, Γεωγραφία, loc. cit. Magie, Roman Rule, I, 183-35. Cuinet, Turquie d’Asie, IV, 568. Sinop İl Yıllığı 1967 (Σινώπη, 1967), 151-61. Τα κλασικά νομίσματα της Σινώπης απεικονίζουν την πλώρη πλοίου. Το 1461 ο Ισμαήλ Ισφεντιγιάρογλου της Σινώπης είχε στo λιμάνι του ένα πλοίο 900 πίθων, πιθανώς το μεγαλύτερο τότε στη Μαύρη Θάλασσα: Χαλκοκονδύλης, εκδ. Βόννης, 489. Βλέπε Bryer, “Shipping”, 7. Πιθανότατα, κατά λάθος, ο Nusret Kuruoğlu (στο Nazmi Sevgen, Anadolu Kaleleri [Άγκυρα, 1959], «Sinop», 280-91), αποδίδει το χτίσιμο τμήματος των τειχών της Σινώπης όχι στον «Σεβαστό» (βλ. πιο κάτω) αλλά στον αρχιτέκτονα Abu Ali Ibn Abir-Rakka el Kettani από το Χαλέπι, ο οποίος ήταν το 1227 υπεύθυνος για τον μεγάλο ναύσταθμο του Αλαντίν Καϊκουμπάντ στην Αλάνια, ο οποίος εξακολουθεί να βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα. Ο Αλαντίν (1219-36), όμως, αποκαλούσε τον εαυτό του «σουλτάνο των δύο θαλασσών», με το σκεπτικό ότι κατείχε και τη Σινώπη και την Αλάνια, και πρέπει να αναμενόταν κι εκεί σελτζούκικο ναυπηγείο, κατά το αντίστοιχο της Αλάνια. Ίσως αντιπροσωπεύεται από τη μεγάλη φραγμένη θαλάσσια πύλη στα νότια τείχη, αλλά δεν υπάρχουν άλλα φυσικά στοιχεία για αυτό. Τον 17ο και τον 18ο αιώνα, τα ναυπηγεία βρίσκονταν στην ακτή στα νοτιοανατολικά της πόλης: Bordier (1608), 101-5. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, The Greek Merchant Marine (1453-1850) (Αθήνα, 1972), πίν. 36.

[←13]

Robinson, AJPh, 27 (1906), 125-53, 245-79.

[←14]

Boardman, Greeks Overseas, 250, 266. J.M. Cook, The Greeks in Ionia and the East (Λονδίνο, 1965), 52-53.

[←15]

Magie, Roman Rule, I, 183-85. Στράβων, Γεωγραφία, loc. cit.

[←16]

Πλίνιος, Epistularum ad Traianum liber, επιμ. M. Schuster and R. Hanslik (Λειψία, Teubner, 1958), 352-53. Βλέπε Robinson, AJPh, 27 (1906), 125, 245. Magie, Roman Rule, I, 590, 597.

[←17]

Ψευδο-Επιφάνιος, PG, 120, στήλη 220Β. Γεδεών, ΠΠ, 87. F. Dvornik, The Idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew. DOS, IV (Κέμπριτζ, Μασσ.. 1958), 225. Βλέπε σελ. 218.

[←18]

Ch. van de Vorst, “Saint Phocas”, AnalBoll, 30 (1911), 252-95.

[←19]

Ν.Α. Οικονομίδης, «Ἅγιος Φωκᾶς ὁ Σινωπεύς, ΑΠ, 17 (1952), 184-219.

[←20]

S. Vailhé, “Les éveques de Sinope”, EO, 11 (1908), 210-12. Le Quien, OC, I, στήλες 535-40. M&M, A&D, I, 34. Ιεροκλής, Συνέκδημος, επιμ. Honigmann, 702.2. Gelzer, Texte, σελ. 538, αριθ. 214. Schlumberger, Sigillographie, 291. Laurent, CS, V, 1, σελ. 307-9, αριθ. 423-27. Schultze, Kleinasien, I, 143-55.

[←21]

Robinson, AJPh, 27 (1906), 325-26. Προκόπιος, Περί πολέμων, 8.2.2. Vasiliev, Goths, 74.

[←22]

Θεοφάνης, επιμ. de Boor, 469. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De Thematibus, επιμ. Pertusi, 65.

[←23]

Theophanes Continuatus, εκδ. Βόννης, 112, 124-25, 626, 803, 824. Το παρασκήνιο του συμβάντος είναι η πτώση του Αμορίου.

[←24]

Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, 6.9.3-4 (επιμ. Leib, II, 64, 66). Cahen, P-OT, 80. Vryonis, Decline, 114-15.

[←25]

Ahrweiler, Mer, 12 note 4, 57, 161 note 2, 165, 183. Όμως, σε αντίθεση με τη Χερσώνα, δεν φαίνεται να είχε σημαντικό κομμερκιάριο: βλ. Antoniadis-Bibicou, Douanes, ιδιαίτερα σχέδια απέναντι από σελ. 200, 208.

[←26]

Ahrweiler, Mer, 274, 280.

[←27]

Ibn Bibi, μετάφρ. Duda, 64-67 (η πληρέστερη περιγραφή). Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 131. Vasiliev, Speculum, 11 (1936), 26-30. Cahen, P–OT, 122-23. Του ίδιου, Melanges Halphen, 91-101. Bryer, BK, 23-24 (1967), 163-68. Ο Δαβίδ Κομνηνός μπορεί να πέθανε ως μοναχός Δανιήλ του Βατοπεδίου στις 13 Δεκεμβρίου 1213. Χρύσανθος, ΑΠ, 4-5 (1933), 355. Για την επιγραφή στον πύργο 38, βλέπε επόμενη σημείωση.

[←28]

Ibn Bibi, μετάφρ. Duda, 68. Papadopoulos-Kerameus, FHIT, 117-18. Cahen, P-OT, 122-23. Ahrweiler, Mer, 306-7. Vryonis, Decline, 197, 236. Fallmerayer, Trapezunt, 94. Για την επιγραφή στον Πύργο 38, βλέπε E. Blochet, “Note sur quatre inscriptions arabes de l’Asie Mineure et sur quatre inscriptions du sultan mamlouk Kaitbay,” Revue semitique d’epigraphie et d’histoire ancienne, 6 (1898), 75 κ.ε. και την καλύτερη εκδοχή του ελληνικού κειμένου στο Nikos A. Bees, Die Inschriftenaufze des Kodex Sinaiticus Graecus 508 (976) und die Maria-Spiläotisse-Kloster-kirche bei Sille (Lykaonien), TFByzNgPhil, 1 (Βερολίνο, 1922), 53-4. Αλλά βλέπε τον ισχυρισμό του Kuruoğlu στη σημείωση 12 πιο πάνω.

[←29]

Νυσταζοπούλου, Σουγδαία, 120, ΑΠ, 17. Της ίδιας, “La derniere reconquete de Sinope par les Grecs de Trebizonde”, REB, 22 (1964), 241-49. Cahen, P-OT, 125-26, 278, 283-84. Της ίδιας, “Quelques textes negliges concernant les Turcomans de Rum au moment de l’invasion mongole”, Byzantion, 14 (1939), 138. Bryer, “Gabrades”, 181. Για την επιγραφή στον μεντρεσέ (που αγνοήθηκε από τους Cahen και Νυσταζοπούλου), βλέπε Repertoire chronologique d’epigraphie arabe, XII, αριθ. 4505 και Hüseyin Hilmi, Sinop Kitabeleri (Σινώπη, Έτος Εγείρας 1339-41), 30. Για τον ναύσταθμο στην Αλάνια, βλέπε E. Bean, Turkey’s Southern Shore (Λονδίνο, 1968), 103. S. Lloyd and D.S. Rice, Alanya (‘Ala’iyya) (Λονδίνο, 1958), 52.

[←30]

Bratianu, Recherches, 164, 212, 228, 251, 312-13. Heyd, Commerce, I, 552. II, 168, 359. Balard, Sambuceto, ΑΠ, 60, 307, 477, 594, 629, 652, 875.

[←31]

Van de Vorst, AnalBoll, 30 (1911), 289. M&M, A&D, Ι, 34-35. Νυσταζοπούλου, Σουγδαία, 128, ΑΠ, 115. Vryonis, Decline, 326-27. Miller, Trébizonde, 89. Βησσαρίων, Εγκώμιον, επιμ. Λάμπρος, NE, 13 (1916), 194. Ο N. Iorga (Histoire de la vie Byzantine, III [Βουκουρέστι, 1934], 209) δηλώνει ανεξήγητα ότι ο επιστολογράφος και σοφός Ιωσήφ «ο Φιλόσοφος» καταγόταν από τη Σινώπη. Στην πραγματικότητα, ήταν από την Ιθάκη. Βλέπε R. Guilland, Correspondance de Nicephore Gregoras (Παρίσι, 1927), 338.

[←32]

Ibn Battutah (1332), II, 466-67. Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 63. ASL, XIII, 519. Cahen, P-OT, 311-12. Miller, Trébizonde, 39. Vryonis, Decline, 138. Bratianu, Recherches, 176, 283-84. Heyd, Commerce, Ι, 511-52. II, 98-99, 203-4.

[←33]

Cahen, P-OT, 311-12.

[←34]

Είμαστε ευγνώμονες στον κ. Raoul Curiel της Bibliothèque Nationale για τη μετάφραση της επιγραφής στο φωτ. 1α.

[←35]

Cahen, P–OT, 311-12.

[←36]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 72.

[←37]

E. Zambaur, Manuel de généalogie et de chronologie pour l’histoire de l’Islam (Παρίσι, 1927), 148, αριθ. 135. O. Λαμψίδης, Σύμμεικτα εἰς τὸ Χρονικὸν Μιχαήλ Παναρέτου, ΑΠ, 23 (1959), 49. Bryer, ΑΠ, 29 (1968). 92 σημ. 2. Cahen, P-OT, 311-12. Μ. Kursanskis, “Une alliance problématique au XVe siècle: le mariage de. Valenza Comnena, fille d’un empereur de Trébizonde, avec Niccolo Crispo, seigneur de Santorin”, ΑΠ, 30 (1970), 95. A. Bryer, “Who was Eudokia/Euphemia,” ΑΠ, 33 (1975-76), 17-23. M. Kursanskis, “Note sur Eudocie/Euphemie”, ΑΠ, 34(1977-78), 155-58.

[←38]

Πανάρετος, επιμ. Λαμψίδης, 74.

[←39]

E. Legrand, Lettres de l’empereur Manuel Paleologue (Παρίσι, 1893, ανατύπωση Άμστερνταμ, 1962), 23-24. J.W. Barker, Manuel II Palaeologus (1391-1425): A Study in Late Byzantine Statesmanship (Νιού Μπρούνσγουικ, 1969), 92. Aşıkpaşazade, μετάφρ. Kreutel, 106. Σπεντάρης = Ιδφεντιγιάρ. Ο ηγεμόνας Σεβάστειας-Αμάσειας ήταν ο Καντί Μπουρχάν. Δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τον «Πεϊτζά» (Μπέη…;) που ίσως ήταν τοπικός Τουρκμάνος ηγεμόνας. Μάλιστα ο Βαγιαζήτ φαίνεται ότι είχε προχωρήσει λίγο πιο πέρα από την Πομπηιόπολη (τώρα Τάσκιοπρου), της οποίας την κατάσταση ο Μανουήλ Β’ θρηνούσε σε περίφημη επιστολή. Είναι πιθανό, όμως, ότι η Πομπηιόπολη που είδε ο Μανουήλ δεν ήταν η κλασική τοποθεσία (στο Ζιμπιλί), αλλά η μέχρι τώρα μη καταγεγραμμένη πρώιμη βυζαντινή τοποθεσία στο Κιζλάρ Καλέ, 8 χλμ. ανατολικά-βορειοανατολικά του Τάσκιοπρου, σημαντικό φρούριο με τείχη από ταινίες τούβλων και λιθοδομής, στο οποία φαίνεται ότι είχε μετακινηθεί η πόλη του κάμπο, στο γνωστό μοτίβο. Για αυτήν την περιοχή, βλέπε Schultze, Kleinasien, 209-11.

[←40]

Χαλκοκονδύλης, CSHB, 185. Δούκας, επιμ. Grecu, 123, 287, 307, 427, 429, 431. Aşıkpaşazade, μετάφρ. Kreutel, 218-27. Babinger, Mahomet II, le Conquérant, et son temps (Παρίσι, 1954), 222, 231. Bryer, BK, 19-20 (1965), 188.

[←41]

Vryonis, Decline, 242. The Κέμπριτζ History of Islam, επιμ. P.M. Holt et al. (Κέμπριτζ, 1970), I, 350. Υπάρχει πολύ πλήρης περιγραφή του περιστατικού του 1853 στο Cuinet, Turquie d’Asie, IV, 578-81.

[←42]

CIL, III, αριθ. 6977-81, 12219-22. Βλέπε αριθ. 783, 2068. CIG, III, αριθ. 4157-64. IV, αριθ. 9261. Πρβλ. Schultze, Kleinasien, 147-48 και την επιγραφή μας V. D.M. Robinson, “Greek and Latin Inscriptions from Sinope and Environs,” AJA, 9 (1905), 294-333 (79 επιγραφές). Albert W. Van Buren, “Notes on Dr. D.M. Robinson’s Inscriptions from Sinope”, AJA, 10 (1906), 429-33. Mordtmann, ΚΦΣ, 15 (1884), Παράρτημα, σελ. 47, αριθ. 8α. Rottiers (1820), 238. Hell (1846), IV, 345-46, 350 και εικ. xi (2). A. Salac, “Note sur trois inscriptions de Sinope,” BCH, 44 (1920), 354-61. Ο D.R. Wilson, Exploration in Pontus, 1958 (δακτυλόγραφο στο Βρετανικό Ινστιτούτο Αρχαιολογίας, Άγκυρα), 177-86, αναφέρει επιγραφές αλλά δεν είναι προς το παρόν στη διάθεσή μας. Για τις αραβικές επιγραφές, βλέπε σημειώσεις 28-29 πιο πάνω. Βρίσκονται πάνω και μεταξύ των ανατολικών τοίχων των πύργων 38-40 και στον δυτικό τοίχο του πύργου 38. Ο Kuruoğlu, στο Sevgen, Anadolu Kaleleri, I, loc. cit. (σημ. 12 πιο πάνω), αναφέρεται σε επιγραφές του 1215 (πύργος 38), του 1218, του 1434 και του 1451. Στο νέο συγκρότημα του μουσείου έχουν μεταφερθεί αρκετές κλασικές και οθωμανικές και τρεις ελληνικές επιγραφές του 19ου αιώνα.

[←43]

P. Gautier, “Le chartophylax Nicephore”, REB, 27 (1969), 163. Θεοφάνης, επιμ. de Boor, 420 (όπου ένας κουράτωρ περιγράφεται απλώς ως πρώην επίσκοπος, όχι, ίσως, τίτλος από μόνος του).

[←44]

E. Hanton, “Lexique explicatif du Recueil des inscriptions grecques chrétiennes d’Asie Mineure,” Byzantion, 4 (1929), 106-7. Vie de Théodore de Sykéôn, επιμ. A.-J. Festugiere, SubsHag, 48 (Παρίσι, 1970), Ι, 30. Elizabeth Dawes and Ν.H. Baynes, Three Byzantine Saints (Οξφόρδη, 1948), 111. Και το μειζώτερος στο N. Wilson and J. Darrouzés (στους οποίους είμαστε ευγνώμονες για μια πολύ χρήσιμη συζήτηση). “Restes du cartulaire de Hiera-Xerochoraphion,” REB, 27 (1968), 19. Για τη (ενίοτε σκιώδη) έδρα Χερσώνος και τις σχέσεις της με τη Σινώπη, βλέπε DHGE, στο λήμμα Cherson. Vasiliev, Goths, 135. Dvornik, Apostle Andrew (σημ. 17 πιο πάνω), 257, 263. Kαι P. Gautier, “Le synode des Blachernes (fin 1094). Etude prosopographique,” REB, 29 (1971), 219, 272 (όπου συγχέονται ο Θεόδωρος και ο Θεοφάνης της Χερσώνoς). Για την ίδια την επιγραφή, βλέπε CIG, IV, αριθ. 9261, και Schultze, Kleinasien, 148 και σημείωση 1 (αποτυχημένη έκδοση). Η εκδοχή που δίνεται πιο πάνω είναι συνδυασμός μεταγραφών που έγιναν από τους D.C. Winfield και J.S.F. Parker (στον οποίο είμαστε ευγνώμονες) και από τον A.A.M. Bryer και τον M. Trend (στον οποίο είμαστε εξίσου ευγνώμονες για την αναρρίχηση σε αυτήν).

[←45]

Evliya (1644), II, 36-39.

[←46]

Makarios (1658), 426-29 (επιμ. Ridding, 109). Βλέπε Schultze, Kleinasien, 146 και σημ. 2. Για την εικόνα βλέπε σελ. 71.

[←47]

Cuinet, Turquie d’Asie, IV, 582.

[←48]

Robinson, AJA, 9 (1905), 325, αριθ. 69.

[←49]

Ibn Battutah (1332), ΙΙ, 466.

[←50]

Cenbeloğlu, Sinop, 22-23.

[←51]

M. Vickers (στον οποίο είμαστε ευγνώμονες για τη συζήτηση του σχεδίου της Σινώπης), “Hellenistic Thessaloniki”, JHS, 92 (1972), 156-70.

[←52]

Αντιόχεια: 112 × 58 μ. Δούρα: 70,40 × 35,20 μ. Δαμασκός: 100 × 45 μ. Βέροια: 124 × 48 μ. Θεσσαλονίκη: 100 × 50 μ.

[←53]

R.E. Wycherley, How the Greeks built cities (Λονδίνο, 1949), 15-35.

[←54]

Η άποψη αυτή είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί. Παρά το γεγονός ότι Προκόπιος αναφέρει ότι ο Ιουστινιανός περιέβαλλε ολόκληρο το πολίχνιον της Σούρας (τώρα Σουρίγια) στον Ευφράτη (Περί κτισμάτων, 2.9.1), στην πραγματικότητα φαίνεται ότι είχε περιτειχίσει μόνο την ακρόπολη. Αυτό το χαρακτηριστικό της οικοδόμησης πόλεων του 6ου αιώνα δεν σημειώνεται στο D. Claude, Die byzantinische Stadt im 6. Jahrhundert (Μόναχο, 1969).

[←55]

Βλ. F.G. Winter, Greek fortifications (Λονδίνο, 1971), 80-81.

[←56]

Winter, Greek fortifications, 196.

[←57]

S. Bobchev, “Krepostnite kuli s izdaden oster reb i znachenieto im za ukrepjavaneto na antichnitegradove,” IzvArhlnst, BAN 24 (1961), 103-45.

[←58]

M. Vickers, “The late Roman walls of Thessalonica,” Roman Frontier Studies 1969. Eighth International Congress of Limes-forschung, επιμ. E. Birley, B. Dobson, and M. Jarrett (Κάρντιφ, 1974), 251. O. Tafrali, Topographie de Thessalonique (Παρίσι, 1913), σχέδιο.

[←59]

D. Ovcharov, “La très ancienne édification des forteresses Byzantines dans nos terres (Ve-VIIe s.),” IzvIstDr, 24 (1974), 236-38.

[←60]

I. Zachariev και Vl. Vladimirov, “Parva ukrepitelna linija na nos Kaliakra,” Izvestija na Nazionalna Voennoistoricheski muzei, 1 (1973), 180.

[←61]

Ι. Venedikov, Nessebre, I, BAN Arkheologicheski Institut (Σόφια, 1969), 155-56.

[←62]

I. Barnea, “Contributions to Dobrudja history under Anastasius I,” Dacia, 4 (1960), 363-74. CΙG, IV, αριθ. 8621.

[←63]

Στον W.E. Curtis, Around the Black Sea (Λονδίνο, 1911), είπαν ότι ο Μιθριδάτης σκότωσε εδώ τις γυναίκες και τις αδελφές του, για να τις αποτρέψει να πέσουν στα χέρια του Λούκουλλου. Πρβλ. Hell (1846), II, 348.

[←64]

E. Akurgal and L. Budde, Bericht über die Ausgrabungen in Sinope (Άγκυρα, Türk Tarih Kurumu Yayinlarindan, V. [14], 1956), 39 και εικ. xx, xxi. Και των ιδίων, “Sinope,” TürkArkDerg, 6 [1] (1956), 47-61, 6 [2], 5-10, ιδιαίτερα 8.

[←65]

Βλέπε T.S.R. Broughton, An Economic Survey of Ancient Rome, IV (4) (Βαλτιμόρη, 1938), 778. Αυτό δεν είναι, φυσικά, το προτεινόμενο σχέδιο υδραυλικών έργων του Πλίνιου και μπορεί κάλλιστα να επιβεβαιώσει ότι δεν κατασκευάστηκαν ποτέ.

[←66]

Πρβλ. Στράβων, Γεωγραφία, 12.3.11.

[←67]

A. Boethius and J.B. Ward Perkins, Etruscan and Roman architecture (Λονδίνο, 1970), 225 και εικ. 94.

[←68]

Ekrem Akurgal, Ancient civilizations and ruins of Turkey (Ισταμπούλ, 1970), 156.

[←69]

S. Eyice, Küçük Amasra Tarihi ve eski eserleri kilavuzu (Άγκυρα, 1965), 64-68, πίν. 9. Necdet Sakaoğlu, Çeşmi Cihan Amasra (Ισταμπούλ, 1966), 226-32, 276 (όπου προσδιορίζεται ως βασιλική).

[←70]

Βλέπε J.L. Teall, “The Grain Supply of the Byzantine Empire, 330-1025,” DOP, 13 (1959), ιδιαίτερα 117-32 και 136.

[←71]

Μακάριος (1658), 429.

[←72]

Διονύσιος εκ Φουρνών, Ερμηνεία, επιμ. Α. Papadopoulos-Kerameus (Πέτρογκραντ, 1909), 161.

[←73]

Διονύσιος εκ Φουρνών, Ερμηνεία, 272.

[←74]

Διονύσιος εκ Φουρνών, Ερμηνεία, 297.

[←75]

Ίσως βερμιγιόν, που μετατρέπεται εύκολα σε μαύρο σουλφίδιο του υδραργύρου.

[←76]

Διονύσιος εκ Φουρνών, Ερμηνεία, 154, 155, 219, 268. Το MS 4 (σελ. 279) τοποθετεί τη σκηνή στην πρόθεσι, όπως στη Σινώπη. Στη Μανασίγια (Σερβία) βρίσκεται στον νοτιοανατολικό κίονα του ναού. Βλέπε επίσης G. Millet, “La vision de Saint Pierre d’Alexandrie”, Melanges Charles Diehl (Παρίσι, 1930), II, 99-117.

[←77]

Βλ. RBK, II, 617-19 και W. Oakeshott, The mosaics of Rome (Λονδίνο, 1967), 378-79.

[←78]

Ο Διονύσιος εκ Φουρνών, Ερμηνεία, MS 3 (σελ. 273), δίνει οδηγίες για να ζωγραφίζεται έτσι η Αγία Μαρίνα.

[←79]

Είμαστε πολύ ευγνώμονες για αυτό που ισοδυναμεί με επιτροπή που βοήθησε στη συζήτηση και την ερμηνεία αυτής της επιγραφής. Περιλαμβάνει τους καθηγητές Cyril Mango, Rudi Lindner, Heath Lowry και Speros Vryonis.

[←80]

M.A. Cook, Population pressure in rural Anatolia, 1450-1600 (Λονδίνο, 1972), 63.

[←81]

Μακάριος (1658), 429.

[←82]

Βλέπε σελ. 72.

[←83]

Not in O.F.A. Meinardus, “Medieval Navigation according to thee Akidographemata in Byzantine Churches and Monasteries”, Δελτ.Χριστ.Ἀρχ.Ἑτ., 6 (1972), 29-52.

[←84]

Βλ. Restle, Wall painting, Ι, 224-34, 236-37 και D. Winfield, “Middle and Later Byzantine Wall Painting Methods”, DOP, 22 (1968), 64-79 και πίνακες i-vi. Πρέπει να τονιστεί ότι πολύ λίγη προσοχή έχει δοθεί στις πρακτικές σοβατίσματος και ότι ελάχιστα βυζαντινά παραδείγματα έχουν περιγραφεί, για να παρέχουν επαρκή στοιχεία για χρονολόγηση με βάση μόνο τη σύνθεση του σοβά.

[←85]

Βλ. R. Cormack, “Byzantine Cappadocia. the archaic group of wall-paintings,” JΒΑΑ, 30 (1967), 19-36. Σ. Πελεκανίδης, Καστοριά, Ι (Θεσσαλονίκη, 1953), φωτ. 38, 41, 87, 88, 97, 100. Το από καιρό αναμενόμενο κείμενο αυτού του τόμου εξακολουθεί να λείπει και είναι λυπηρό το γεγονός ότι, στο τέταρτο του αιώνα που έχει παρέλθει από τη δημοσίευση του τόμου Ι, οι βυζαντινολόγοι παρεμποδίστηκαν ενεργά από τη μελέτη αυτών των σημαντικών πινάκων και ότι δεν έχουν αναληφθεί εργασίες καθαρισμού ή συντήρησης. Τα κυπριακά παραδείγματα είναι αδημοσίευτα, αλλά μια χρονολογία του 9ου ή του 10ου αιώνα θα ήταν στυλιστικά αποδεκτή (αν και μια χρονολογία μετά την ανακατάληψη της Κύπρου το 965 είναι πιο πιθανή).

[←86]

Για μη αναγνωρισμένα παραδείγματα της χρήσης της λέξης «ἀνιστορίσθη» ως «επαναζωγραφίστηκε», βλέπε W. H. and G. Buckler, “Dated wall paintings in Cyprus,” AIPHOS, 7 (1939-44), 48-9 (στην Παναγία Αρακιώτισσα στην Κύπρο, χρονολογημένα το 1192) και A. and J. Stylianou, “Donors and Dedicatory Inscriptions of Cyprus,” JOBG, 9 (1960), 101.

[←87]

Bryer and Winfield, ΑΠ, 32 (1974), 247-50.